Category Archives: Otyłość

Epidemiologia.

Otyłość jest jednym z głównych czynników ryzyka chorób układu krążenia i
ogromnym problemem zdrowotnym w wielu krajach na całym świecie. Częstość występowania
otyłości w niektórych krajach ustabilizowała się na wysokim poziomie, ale w większości
z nich, w tym w Polsce, nadal rośnie pomimo prowadzenia działań zmierzających
do ograniczenia „epidemii otyłości”. W ramach działań prewencyjnych w wielu
krajach prowadzone są kampanie na rzecz zwiększenia świadomości zagrożeń
spowodowanych otyłością, promujące zdrowy styl życia, w tym zdrową dietę i większą
aktywność fizyczną, a w części krajów dodatkowo stosowane są regulacje na
poziomie rządowym (wyższe opodatkowanie niezdrowej żywności, co przekłada się
na wyższe ceny tych produktów). Kampanie informacyjne skierowane są zarówno do
populacji dzieci, nastolatków, jak i osób dorosłych.

Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że na świecie jest około 1,6
biliona dorosłych z nadwagą i około 400 milionów otyłych. Jest to związane z
niezdrowym stylem życia: nadmiarem spożywanych kalorii i brakiem lub bardzo
niewielką aktywnością fizyczną w czasie wolnym od pracy.

W latach 2013-2015, badając dorosłą populację polską w ramach
Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ II), stwierdzono
nadwagę u około 43% mężczyzn i 30% kobiet, a otyłość u około 24% mężczyzn i 23%
kobiet. Podobne jak w Polsce odsetki osób otyłych obserwuje się w innych
krajach europejskich np w Anglii czy Hiszpanii, a niższe np w Szwecji. W
Stanach Zjednoczonych problem otyłości jest jeszcze poważniejszy niż w Europie i
dotyczy ponad 1/3 populacji amerykańskiej (około 36% zarówno mężczyzn, jak i
kobiet).

Patogeneza, czyli skąd się bierze otyłość.

W powstawaniu otyłości odgrywa rolę nie tylko niezdrowy styl życia, ale
także czynniki genetyczne, które wpływają na metabolizm i różne aspekty
odżywiania, w tym na preferencje pokarmowe np wybieranie wysokokalorycznych
pokarmów. Dowiedziono, że masę ciała determinuje, za pośrednictwem centralnego
układu nerwowego, ponad 100 genów. Geny, a właściwie ich allele odpowiedzialne
za wyższe ryzyko otyłości występują z różną częstością w różnych grupach
etnicznych. Najrzadziej w populacji azjatyckiej, a najczęściej w populacji Zachodniej
Afryki i wśród białych Europejczyków.

Wpływ na powstawanie otyłości ma również stres, z którym związane jest m.
in. większe wytwarzanie w centralnym układzie nerwowym neuropeptydu Y, substancji
która odpowiada za większe łaknienie, przy jednoczesnym mniejszym wytwarzaniu działającej
przeciwnie leptyny. Swój udział, zwłaszcza w powstawaniu otyłości brzusznej, ma
spadek stężeń żeńskich hormonów płciowych, do którego dochodzi w okresie
menopauzy.

Otyłość jako choroba.

Otyłość to choroba (numer: E66 w Międzynarodowej Statystycznej
Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych), charakteryzująca się
patologicznym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie przekraczającym
15% masy ciała dorosłego mężczyzny i  25% masy ciała dorosłej kobiety.
Znaczenie ma nie tylko ilość tkanki tłuszczowej, ale także jej rozmieszczenie.
Szczególnie niekorzystne jest jej nagromadzenie w jamie brzusznej, które jest znacznie
częściej spotykane u kobiet niż u mężczyzn. Tkanka tłuszczowa pełni kilka
funkcji m.in. termoizolacyjną, metaboliczną (prowadząc do insulinooporności), a
także immunomodulujacą. Jest również tkanką hormonalnie czynną, wydziela kilkadziesiąt
biologicznie czynnych substancji wpływających na układ immunologiczny, promujących
stan zapalny i rozwój oraz postęp miażdżycy.

W związku z powyższym, otyłość prowadzi do wystąpienia wielu chorób, w
tym chorób układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa), cukrzycy
typu 2, nowotworów (nowotwór piersi, trzonu macicy, jelita grubego czy nerek), zaburzeń
gospodarki lipidowej (podwyższone stężenia cholesterolu i jego frakcji), kamicy
pęcherzyka żółciowego, zmian zwyrodnieniowych w stawach, zespołu bezdechu
sennego itp, a ponadto znacznie pogarsza jakość życia.

Miary otyłości.

Miarą nadwagi i otyłości jest wskaźnik masy ciała (body mass index –
BMI), obliczany jako iloraz masy ciała i wzrostu osoby badanej (w metrach do
kwadratu) (BMI = kg/m²). Jeżeli wyliczone dla danej osoby BMI mieści
się w wartościach 25.0-29.9 kg/m², to mówimy o nadwadze, jeżeli BMI jest
równe lub większe od 30.0 kg/m² rozpoznajemy  otyłość.

Drugą z miar otyłości, wg wytycznych europejskicjh, mówiącą o tym, czy
osoba badana ma otyłość brzuszną, czy nie jest obwód pasa. Jeżeli przekracza
lub jest równy 88cm u kobiet i 102cm u mężczyzn mówimy o otyłości brzusznej. W
Wieloośrodkowym Ogólnopolskim Badaniu Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ II) ten
szczególnie niebezpieczny typ otyłości rozpoznawano nawet częściej niż samą
otyłość, bo u 31% mężczyzn i 42% kobiet. Podobne odsetki otyłych brzusznie
stwierdzono w Anglii (odpowiednio 34% i 44%) i Kanadzie (29% i 41%), natomiast
w Stanach Zjednoczonych otyłość brzuszna jest obecna u prawie ¾ kobiet i u około
połowy mężczyzn.

Dr n. med. Aleksandra Piwońska
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie