W ostatnich latach obserwuje się stały wzrost konsumpcji leków. Jednak wiedza, na temat niekorzystnych interakcji zachodzących pomiędzy różnymi lekami, a także lekami i składnikami żywności jest wśród pacjentów bardzo ograniczona. Brak znajomości tej problematyki może zmniejszać skuteczność i bezpieczeństwo terapii. Jak ważne są interakcje leków z żywnością,przedstawiamy poniżej.

WCHŁANIANIE LEKÓW

Często nie zdajemy sobie sprawy, że nawet podstawowe składniki żywności, jak np. białko, tłuszcze, błonnik, czy witaminy i składniki mineralne, mogą wpływać na nasilenie lub ograniczenie wchłaniania leku, jego metabolizm, czy wydalanie z organizmu. Zażycie leku z nieodpowiednim posiłkiem może zmniejszyć skuteczność leczenia, albo potęgować działanie leku i zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Okazuje się, że interakcje leków z żywnością występują często i mogą prowadzić nawet do bardzo poważnych powikłań. Ma to szczególne znaczenie w obliczu jednoczesnego stosowania dużej liczby leków. Oraz Zaliczamy także równoległe przyjmowanie przez pacjentów suplementów diety, często bez porozumienia z lekarzem

Problem interakcji leków z żywnością

Praktycznie, problem interakcji pomiędzy żywnością a lekami jest bardzo złożony. Jak wspomniano wcześniej, skład naszej diety może modyfikować różne przemiany leków w organizmie. Z drugiej strony także pewne farmaceutyki mogą zaburzać wchłanianie wielu istotnych składników odżywczych, co skutkuje ich deficytem w organizmie. Trzeba też pamiętać, że szereg leków może zmniejszać łaknienie, lub też działać odwrotnie. Powodować wzrost apetytu - co oczywiście ma wpływ na odżywienie organizmu.

Żywność/Wchłanianie leku

Do czynników dietetycznych, które modyfikują wchłanianie leków, należą przede wszystkim:

- posiłki zawierające duże ilości białka, które spowalniają opróżnianie żołądka i dwunastnicy; - mleko i przetwory mleczne, bogate w wapń, który wchodzi w interakcje z niektórymi antybiotykami (tetracyklina, fluorochinolony), beta-blokerami oraz częścią leków stosowanych w osteoporozie (np. bisfosfoniany);

- herbata wiążąca preparaty żelaza;

- dieta o dużej zawartości tłuszczu, która ułatwia i przyspiesza wchłanianie niektórych witamin i leków rozpuszczalnych w tłuszczach np. przeciwgrzybiczych, przeciwdepresyjnych, a także preparatów teofiliny.

- dieta bogatobłonnikowa, utrudniająca wchłanianie niektórych leków antydepresyjnych, preparatów naparstnicy. Stosowana jest w leczeniu niewydolności krążenia, a także witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i niektórych składników mineralnych.

Żywność/Metabolizm leku

Dotychczas najlepiej poznano wpływ zarówno grejpfrutów jak i soku grejpfrutowego na metabolizm niektórych, doustnie przyjmowanych leków. Sok z tych owoców prowadzi do zahamowania aktywności pewnej grupy enzymów cytochromu P450 w jelicie i w wątrobie. W trakcie jednoczesnego spożywania soku grejpfrutowego oraz leku dochodzi do zablokowania w/w enzymów przez zawarte w soku związki i metabolizm leku staje się spowolniony. Do takiej sytuacji może dojść nawet do 3-10 krotnego wzrostu substancji czynnej w surowicy krwi. W skutku czego podnosi ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych, spowodowanych przedawkowaniem leku. Dotyczy to głównie niektórych leków przeciwalergicznych, statyn (lowastatyna, symwastatyna), które redukują  poziom cholesterolu we krwi. Oraz innych leków zażywanych przez pacjentów z nadciśnieniem tętniczym czy z chorobą niedokrwienną serca. Również metabolizm innych farmaceutyków, np. niektórych przeciwwirusowych, immunosupresyjnych, czy stosowanych w chorobie refluksowej spowalniany jest przez sok z grejpfrutów. Aby uniknąć interakcji leku z tym owocem, nie należy spożywać grejpfrutów ani pić z nich soku co najmniej 4 godziny przed zażyciem i 4 godziny po zażyciu leku. Jeśli leki przyjmowane są w wysokich dawkach i przez dłuższy czas, a soki grejpfrutowe konsumowane  regularnie, to wpływ składników grejpfruta na metabolizm leku może się utrzymywać nawet dłużej.

Antagonizm żywności i leków

Pomiędzy lekami a żywnością może dochodzić także do zjawiska działania przeciwstawnego czyli antagonizmu. W takiej sytuacji składniki diety mogą zmniejszać lub nawet całkowicie zniwelować działanie leku.  Jako przykład może tu posłużyć żywność bogata w witaminę K i doustne leki przeciwzakrzepowe (warfaryna i acenokumarol), które hamują  syntezę witaminy K w wątrobie. Chorzy stosujący farmaceutyki z tej grupy są wrażliwi na zmienną ilość witaminy K pochodzącej z pożywienia. Głównie zaliczana jestpod postacią fitochinonów zawartych w produktach roślinnych. Zielone warzywa obfitujące w witaminę K (np. kapusta, brukselka, brokuły, zielona sałata, szpinak, awokado. Zaliczamy także soja, płatki owsiane, otręby, wątróbka i suplementy zawierające w swoim składzie witaminę K. Spożywanie w znacznych ilościach niwelują skuteczność kuracji i zwiększają ryzyko powstania zakrzepów. Dieta pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe powinna zawierać stałą, względnie małą zawartość witaminy K.  Duże wahania w dziennej racji pokarmowej witaminy K mogą utrudniać kontrole wskaźnika INR i wymagają korygowania dawek leków przeciwzakrzepowych.

Niebezpieczne może być również równoległe spożywanie znacznych ilości lukrecji przez osoby zażywające środki moczopędne z grupy diuretyków (np. furosemid). Zwiększa się wtedy  wydalanie jonów potasu przez nerki, co z kolei prowadzi do niedoborów tego pierwiastka w organizmie

Niekorzystne interakcje leków z żywnością

Lista produktów żywnościowych, które mogą wchodzić w niekorzystne interakcje leków z żywnością jest naprawdę  długa i nie sposób omówić tu nawet części. Warto skorzystać z takich stron internetowych, jak np. https://ktomalek.pl/l/interakcje/pomiedzy-lekami, gdzie po wstawieniu nazwy leku można uzyskać dokładne informacje o jego interakcjach z żywnością, alkoholem i innymi lekami. Warto też zapoznać się z książkami dotyczącymi tego tematu np. „Interakcje leków z żywnością i alkoholem” autorstwa M. Jarosza, J. Dzieniszewskiego.

Ważne

• Należy dokładnie przestrzegać wytycznych umieszczonych na ulotce leku. W razie wątpliwości trzeba skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą;
• Leki najlepiej popijać chłodną wodą. Nawet mleko, kawa, czy herbata mogą zmieniać ich wchłanianie;
• Nie należy rozpuszczać leków w gorących napojach, a nawet w gorącej wodzie;
• SOK GREJFRUTOWY i GREJFRUTY zaburzają metabolizm wielu leków;
• Najlepiej nie zażywać leku w trakcie lub w krótkich odstępach czasu od posiłku.Mamy na to wyjątki chyba że wyraźnie zaleci to lekarz lub są takie wskazania w  ulotce.
•  Bezwzględnie nie należy przyjmować leków równolegle z alkoholem;
• Także zioła czy  suplementy diety nie  powinny być przyjmowane równocześnie z farmaceutykami;  
• W razie wątpliwości warto sprawdzić interakcje leku z innymi lekami lub z żywnością na stronie internetowej https://ktomalek.pl/l/interakcje/pomiedzy-lekami

Dr inż. Anna Waśkiewicz

Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie

Na tej stronie dowiesz się o zespole metabolicznym