Istnieje wiele
badań naukowych potwierdzających niezależny wpływ psychospołecznych czynników
ryzyka na występowanie i przebieg chorób układu krążenia. Dowiedziono również,
że ludzie będący w pozytywnych relacjach społecznych żyją dłużej niż osoby z
niskim wsparciem społecznym. Brak wsparcia, szczególnie w połączeniu z niskim
statusem społeczno-ekonomicznym, dużym stresem czy depresją może wiązać się z
wystąpieniem objawowej choroby wieńcowej, a także pogarsza jej przebieg i rokowanie.
Definicja.
Termin „wsparcie społeczne” pochodzi z lat 70-tych ubiegłego stulecia.
Spośród wielu definicji, najprostszą zaproponował Sarason. Wg niego wsparcie
społeczne to pomoc dostępna osobie w sytuacjach trudnych. Miarą, która mierzy
wielkość wsparcia jest miedzy innymi kwestionariusz Berkmana i Syme, który
składa się z 31 pytań oceniających stan cywilny osoby badanej, kontakty z
przyjaciółmi i krewnymi oraz przynależność do różnego typu organizacji. Kwestionariusz
ten jest szeroko stosowany na świecie, w tym w naszych badaniach pod auspicjami
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO MONICA Project) oraz w Wieloośrodkowych
Ogólnopolskich Badaniach Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ i WOBASZ II), a także w
innym polskich badaniach populacyjnych np NATPOL.
Typy wsparcia społecznego.
Wsparcie społeczne może przybierać różne formy. Wyróżniamy kilka typów
wsparcia: wsparcie emocjonalne (przekazywanie pozytywnych emocji, okazywanie
troski w stosunku do drugiej osoby), wsparcie informacyjne (wymiana informacji,
które służą lepszemu zrozumieniu np swojej sytuacji życiowej), wsparcie
instrumentalne (przekazywanie informacji dotyczących skutecznych zachowań
zaradczych w sytuacji trudnej), wsparcie rzeczowe (pomoc rzeczowa, finansowa
oraz osobiste działania na rzecz osoby potrzebującej).
Epidemiologia.
W latach 2013-2015, badając dorosłą populację polską w ramach
Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ II),
stwierdzono niekorzystny psychologicznie
niski poziom wsparcia społecznego u prawie połowy populacji polskiej (około 50%
kobiet i 43% mężczyzn). Zatem w porównaniu do wyników wcześniejszego,
przeprowadzonego w latach 2003-2005, badania WOBASZ liczba osób z niskim poziomem
wsparcia w okresie 10 lat znacznie wzrosła (w badaniu WOBASZ niski poziom
wsparcia społecznego stwierdzono u 38% kobiet i 31% mężczyzn).
Wpływ niskiego i wysokiego wsparcia na
zdrowie.
Wsparcie społeczne ma wpływ na zdrowie zarówno fizyczne, jak i
psychiczne. Fakt otrzymywania wsparcia od innych osób buduje nasze poczucie
bezpieczeństwa, zmniejsza lęk i stres. Wydaje się, że rola wsparcia społecznego
w kreowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego ma większe znaczenie w przypadku kobiet
niż mężczyzn.
Brak wsparcia to jeden z głównych psychospołecznych czynników ryzyka
zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca. Wsparcie społeczne wpływa
na stan emocjonalny osoby poprzez działanie na układ neurohormonalny. Negatywne
emocje stymulują układ współczulny do wytwarzania hormonów stresu (adrenalina i
noradrenalina), a korę nadnerczy do uwalniania kortyzolu, co przekłada się na
wzrost częstości rytmu serca i ciśnienia tętniczego krwi, a stąd już niedaleka
droga do chorób układu krążenia.
Przeciwstawne działanie na organizm wykazuje wysoki poziom wsparcia
społecznego, który korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu krążenia, a także
układu neurohormonalnego i odpornościowego i wiąże się z niższą
zachorowalnością nie tylko na choroby układu krążenia, ale także na inne
choroby oraz pozytywnie wpływa na ich przebieg. Dzieje się tak m.in. w związku
z mniejszą aktywacją układu współczulnego oraz z wpływem wysokiego wsparcia na
zachowania zdrowotne (teoria behawioralna). Wysoki poziom wsparcia społecznego
wiąże się z porzuceniem zachowań „niezdrowych” na korzyść działań
prozdrowotnych. Osoby mające pozytywne relacje społeczne rzadziej palą tytoń, mają
większą aktywność fizyczną w czasie wolnym od pracy, lepiej śpią, nie
nadużywają używek. Jak wynika z badań naukowych, osoby wysoko oceniające swoje
wsparcie społeczne bardziej angażują się w zachowania mające na celu ochronę
zdrowia i w zdecydowanej większości prezentują wysoki poziom zachowań
zdrowotnych.
Dr n. med. Jerzy Piwoński
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie