Istnieje wiele
badań naukowych potwierdzających niezależny wpływ psychospołecznych czynników
ryzyka na występowanie i przebieg chorób układu krążenia. Dowiedziono również,
że ludzie będący w pozytywnych relacjach społecznych żyją dłużej niż osoby z
niskim wsparciem społecznym. Brak wsparcia, szczególnie w połączeniu z niskim
statusem społeczno-ekonomicznym, dużym stresem czy depresją może wiązać się z
wystąpieniem objawowej choroby wieńcowej, a także pogarsza jej przebieg i rokowanie.





Definicja.





Termin „wsparcie społeczne” pochodzi z lat 70-tych ubiegłego stulecia.
Spośród wielu definicji, najprostszą zaproponował Sarason. Wg niego wsparcie
społeczne to pomoc dostępna osobie w sytuacjach trudnych. Miarą, która mierzy
wielkość wsparcia jest miedzy innymi kwestionariusz Berkmana i Syme, który
składa się z 31 pytań oceniających stan cywilny osoby badanej, kontakty z
przyjaciółmi i krewnymi oraz przynależność do różnego typu organizacji. Kwestionariusz
ten jest szeroko stosowany na świecie, w tym w naszych badaniach pod auspicjami
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO MONICA Project) oraz w Wieloośrodkowych
Ogólnopolskich Badaniach Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ i WOBASZ II), a także w
innym polskich badaniach populacyjnych np NATPOL.





Typy wsparcia społecznego.





Wsparcie społeczne może przybierać różne formy. Wyróżniamy kilka typów
wsparcia: wsparcie emocjonalne (przekazywanie pozytywnych emocji, okazywanie
troski w stosunku do drugiej osoby), wsparcie informacyjne (wymiana informacji,
które służą lepszemu zrozumieniu np swojej sytuacji życiowej), wsparcie
instrumentalne (przekazywanie informacji dotyczących skutecznych zachowań
zaradczych w sytuacji trudnej), wsparcie rzeczowe (pomoc rzeczowa, finansowa
oraz osobiste działania na rzecz osoby potrzebującej).





Epidemiologia.





W latach 2013-2015, badając dorosłą populację polską w ramach
Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ II),
stwierdzono  niekorzystny psychologicznie
niski poziom wsparcia społecznego u prawie połowy populacji polskiej (około 50%
kobiet i 43% mężczyzn). Zatem w porównaniu do wyników wcześniejszego,
przeprowadzonego w latach 2003-2005,  badania WOBASZ liczba osób z niskim poziomem
wsparcia w okresie 10 lat znacznie wzrosła (w badaniu WOBASZ niski poziom
wsparcia społecznego stwierdzono u 38% kobiet i 31% mężczyzn).





Wpływ niskiego i wysokiego wsparcia na
zdrowie.





Wsparcie społeczne ma wpływ na zdrowie zarówno fizyczne, jak i
psychiczne. Fakt otrzymywania wsparcia od innych osób buduje nasze poczucie
bezpieczeństwa, zmniejsza lęk i stres. Wydaje się, że rola wsparcia społecznego
w kreowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego ma większe znaczenie w przypadku kobiet
niż mężczyzn.





Brak wsparcia to jeden z głównych psychospołecznych czynników ryzyka
zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca. Wsparcie społeczne wpływa
na stan emocjonalny osoby poprzez działanie na układ neurohormonalny. Negatywne
emocje stymulują układ współczulny do wytwarzania hormonów stresu (adrenalina i
noradrenalina), a korę nadnerczy do uwalniania kortyzolu, co przekłada się na
wzrost częstości rytmu serca i ciśnienia tętniczego krwi, a stąd już niedaleka
droga do chorób układu krążenia.





Przeciwstawne działanie na organizm wykazuje wysoki poziom wsparcia
społecznego, który korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu krążenia, a także
układu neu­rohormonalnego i odpornościowego i wiąże się z niższą
zachorowalnością nie tylko na choroby układu krążenia, ale także na inne
choroby oraz pozytywnie wpływa na ich przebieg. Dzieje się tak m.in. w związku
z mniejszą aktywacją układu współczulnego oraz z wpływem wysokiego wsparcia na
zachowania zdrowotne (teoria behawioralna). Wysoki poziom wsparcia społecznego
wiąże się z porzuceniem zachowań „niezdrowych” na korzyść działań
prozdrowotnych. Osoby mające pozytywne relacje społeczne rzadziej palą tytoń, mają
większą aktywność fizyczną w czasie wolnym od pracy, lepiej śpią, nie
nadużywają używek. Jak wynika z badań naukowych, osoby wysoko oceniające swoje
wspar­cie społeczne bardziej angażują się w zachowania mające na celu ochronę
zdrowia i w zdecydowanej większości prezentują wysoki poziom zachowań
zdrowotnych.





Dr n. med. Jerzy Piwoński
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie



Modyfikowalne
i niemodyfikowalne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego.





Choroby sercowo-naczyniowe są główną przyczyną zgonów w
Polsce i na całym Świecie. Zaliczamy do nich między innymi:





  • nadciśnienie tętnicze,
  • chorobę wieńcową, 
    w tym zawał serca,
  • udar mózgu,
  • zaburzenia rytmu serca, w tym migotanie przedsionków
  • niewydolność serca
  • wady zastawek serca




 Istotnym aspektem postępowania z pacjentami z
chorobami sercowo-naczyniowymi jest odpowiednia ich diagnostyka i
leczenie.  Jednakże, należy podkreślić,
że kluczowym elementem jest zapobieganie występowaniu chorób sercowo-naczyniowych.
Prewencja występowania chorób sercowo-naczyniowych wymienionych powyżej polega
na eliminacji czynników prowadzących do ich rozwoju.  Jednym z podziałów czynników podwyższających
ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych jest podział zaproponowany przez
Autorów wytycznych dotyczących Zasady Postępowania w Nadciśnieniu Tętniczym z
2019 roku jest podział czynników ryzyka na niemodyfikowalne i modyfikowalne
(Tabela 1).





Tabela
1.
Niemodyfikowalne i modyfikowalne czynnik ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych.






Niemodyfikowalne

Modyfikowalne

Płeć męska

Palenie tytoniu- aktywne lub w przeszłości

Wiek (mężczyźni
≥ 55 roku życia, kobiety ≥ 60 roku życia)

Hipercholesterolemia, podwyższone stężenie cholesterolu

Przedwczesna menopauza

Nadwaga i otyłość

Przedwczesna choroba układu sercowo-naczyniowego w wywiadzie
rodzinnym

(Mężczyźni <
55rż, Kobiety <60 rż)

Siedzący tryb życia

Nadciśnienie tętnicze rozpoznane w młodym wieku u rodziców (Mężczyźni < 55rż, Kobiety <60 rż) lub w wywiadzie rodzinnym.

Czynniki psychospołeczne i socjoekonomiczne

 

Zwiększone wydalanie kwasu moczowego, tzw. Hyperurykemia

 

Spoczynkowa czynność serca > 80/min




W odniesieniu do niemodyfikowanych czynników ryzyka, nie mamy na nie większego wpływu. Jednakże, trzeba podkreślić, że jeżeli u kogoś występują niemodyfikowalne czynniki ryzyka, należy mieć tego świadomość, gdyż ich obecność związana jest w wyższym ryzykiem rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i powinno się większą uwagę poświecić na zmniejszenie nasilenia modyfikowalnych czynników ryzyka. Powinno się zaprzestać palenia, wdrożyć odpowiednią dietę  i zwiększyć aktywność fizyczną w celu zmniejszenia masy ciała. Wszystkie te elementy zostały już opisane w poprzednich artykułach lub zostaną omówione w najbliższej przyszłości. W tym artykule zostanie nieco szerzej omówione zostaną czynniki psychospołeczne i socjoekonomiczne.





Niski status socjoekonomiczny, brak wsparcia
społecznego, stres w pracy i życiu rodzinnym, wrogość depresja, lęk prowadzą do
szybszego rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Udowodniono, że silny stres w
życiu osobistym związana ze śmiercią bliskiej osoby zwiększa 21 razy ryzyko
wystąpienia  zawału serca w ciągu
pierwszych 24 godzin. Ryzyko to stopniowo spada z każdym kolejnym dniem. Należy
zaznaczyć, że podobnie zwiększa się ryzyko chorób przy przewlekłym,
długotrwającym stresie. Na przykład spędzanie długich godzin w pracy, liczne
nadgodziny, praca na stanowisku wymagającym dużej odpowiedzialności będzie
związane z % zwiększeniem rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Warto zaznaczyć,
że do czynników psychospołecznych związanych z wyższym ryzykiem sercowo-naczyniowym
zalicza się depresję. Wykazano w wielu badaniach, że depresja zwiększa to
ryzyko o 1,6 raza, a objawy depresyjne o 1,9 raza. Ponadto wykazano, że niektóre
typy osobowości , szczególnie bardziej podatne na czynniki stresowej i gorzej
radzące sobie z większym nasileniem stresu, związane są z wyższym ryzykiem
zdarzeń sercowych.





Dlatego też, ważnym elementem postępowania
modyfikacji stylu życia jest wzięcie pod uwagę sfery socjoekonomicznej i
społecznej. Stwierdzenie nieprawidłowości w tej sferze, powinna prowadzić do
wdrożenia odpowiedniego procesu naprawczego.





Kolejnym czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych jest podwyższona częstość akcji serca > 80/min.  Dlatego też, zaleca się jej zmniejszanie poniżej 80/min u wszystkich osób, a w szczególności z rozpoznanymi już chorobami sercowo-naczyniowymi. W tej grupie chorych należy wykluczyć wtórne przyczyny przyśpieszonej czynności serca, na przykład: niedokrwistość, nadczynność tarczycy , zaburzenia elektrolitowe. W kolejnym kroku, szczególnie u objawowych chorych należy rozważyć leczenie zwalniające czynność serca.





Piotr Dobrowolski
Samodzielna Poradnia Lipidowa
Klinika Nadciśnienia Tętniczego


Skip to content