Otyłość jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych jednostek chorobowych na świecie. W latach 2013-2015, badając dorosłą populację polską w ramach Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ II), stwierdzono nadwagę u około 43% mężczyzn i 30% kobiet, a otyłość u około 24% mężczyzn i 23% kobiet. Odsetki otyłych albo utrzymują się na wysokim poziomie, albo jak w większości krajów na świecie rosną. Ponieważ otyłość jest przyczyną rozwoju wielu chorób, w tym chorób układu krążenia, nowotworów, cukrzycy, zaburzeń lipidowych itp., zatem jej zapobieganie i leczenie jest bardzo istotne.
Dieta.
Bardzo ważna w zapobieganiu i leczeniu otyłości jest odpowiednia dieta. Zaleca się zmniejszenie kaloryczności posiłków o 500-600kcal/24h, a nawet 750kcal/24h (zalecenia amerykańskie). Skład diety powinien być zgodny z rekomendacjami WHO, które zalecają m.in. ograniczenie spożycia węglowodanów prostych (słodycze), tłuszczów, a około 55% kalorii powinno pochodzić z węglowodanów złożonych.
Aktywność fizyczna.
Wysiłek fizyczny, dostosowany do wieku i możliwości osoby otyłej, odgrywa bardzo dużą rolę. Poleca się 150min aktywności / tydzień podejmowanej przez 3-5 dni w tygodniu.
Farmakoterapia.
W Polsce dostępne są dwa leki mające zastosowanie w leczeniu otyłości. Jednym z nich z nich jest orlistat, stosowany od kilkunastu lat, który hamuje wchłanianie spożytych tłuszczów. W związku z tym jego objawem ubocznym, występującym przy zbyt dużym spożyciu tłuszczu jest biegunka „tłuszczowa”. Aby jej uniknąć osoby zażywające ten lek muszą ograniczyć spożycie tłuszczu.
Drugi z leków stanowi połączenie dwóch substancji (bupropion i naltrekson), których działanie w ośrodkowym układzie nerwowym polega na zwiększeniu i wydłużeniu odczucia sytości po posiłku oraz na hamowaniu łaknienia. Decyzja o jego zastosowaniu musi być indywidualna w zależności od współistniejących u osoby otyłej chorób np nadciśnienia tętniczego, niedawno przebytego zawału serca czy niewydolności nerek lub upośledzonej funkcji wątroby czy stosowanych leków. Dodatkowo lek nie powinien być stosowany u osób < 18r.ż. i > 75r.ż., a szczególnie ostrożnie > 65r.ż. W czasie zażywania leku należy zrezygnować ze spożywania alkoholu. Ponadto dodatkowa barierę stanowi wysoka cena leku.
Leczenie chirurgiczne.
Leczenie dietą, zwiększoną aktywnością fizyczną u osób z otyłością olbrzymią, czyli u osób ze wskaźnikiem masy ciała (BMI) ≥ 40kg/m2, zazwyczaj nie przynosi spodziewanych efektów. U tych osób najlepsze wyniki osiąga się stosując leczenie operacyjne. Operacje w leczeniu otyłości noszą nazwę operacji bariatrycznych. W dużym skrócie operacje bariatryczne polegają albo na zmniejszeniu objętości żołądka (restrykcyjne) albo na wyłączeniu z działania fragmentu przewodu pokarmowego (wyłączające) albo na połączeniu obydwu tych technik (mieszane: restrykcyjno-wyłaczające).
Do zabiegów operacyjnych kwalifikuje się osoby:
- z BMI ≥ 40kg/m2
- z BMI ≥ 35kg/m2, ale z powikłaniami otyłości jak cukrzyca t2, nadciśnienie tętnicze, choroba zwyrodnieniowa stawów
- osoby, którzy uzyskały zmniejszenie BMI w wyniku działań nieoperacyjnych, ale ich wyjściowe BMI spełniało w/w kryteria
- osoby, u których przez 6m-cy nie uzyskano celu terapeutycznego
- osoby, które uzyskały nieoperacyjne obniżenie BMI, ale potem nastąpił efekt jo-jo
- osoby, które wyraziły zgodę na ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarskich po operacji
- osoby w wieku 18 – 60 lat
Wyniki operacji bariatrycznych są bardzo dobre. Po początkowej dużej utracie masy ciała następuje jej odzyskiwanie i stabilizacja, która zawsze wiąże się z około 50% redukcją masy ciała, obniżeniem wartości ciśnienia tętniczego krwi, stężeń glukozy, cholesterolu i jego frakcji, a co za tym idzie z obniżeniem ryzyka sercowo-naczyniowego. Powikłania operacji ocenia się na około 3% (głownie nieszczelność wykonanych zespoleń i zatorowość płucna).
W postępowaniu po operacji najistotniejszym elementem jest właściwe odżywianie się. Początkowo jest to dieta płynna z ograniczeniem do 1000kcal w czasie pierwszych 6m-cy, a w okresie stabilizacji masy ciała (18-24m-ce od operacji) do 1200-1400kcal. Ponadto bardzo ważna jest wielkość porcji, należy jeść często małe porcje, gdyż spożycie zbyt dużej ilości pokarmu skutkuje wystąpieniem wymiotów. Dietę uzupełnia się preparatami wielowitaminowymi, obowiązuje zakaż spożywania alkoholu.
Bibliografia:
- https://www.mp.pl/endokrynologia/wytyczne/157167,leczenie-farmakologiczne-otyłości-2016
- https://www.mp.pl/pacjent/dieta/odchudzanie/leczeniechirurgiczne/131198,jak-chirurgicznie-leczyć-otyłość
Dr n. med. Aleksandra Piwońska
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia
Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie