Istnieje wiele badań naukowych potwierdzających niezależny wpływ psychospołecznych czynników ryzyka na występowanie i przebieg chorób układu krążenia. Dowiedziono również, że ludzie będący w pozytywnych relacjach społecznych żyją dłużej niż osoby z niskim wsparciem społecznym. Brak wsparcia, szczególnie w połączeniu z niskim statusem społeczno-ekonomicznym, dużym stresem czy depresją może wiązać się z wystąpieniem objawowej choroby wieńcowej, a także pogarsza jej przebieg i rokowanie.
Definicja.
Termin „wsparcie społeczne” pochodzi z lat 70-tych ubiegłego stulecia. Spośród wielu definicji, najprostszą zaproponował Sarason. Wg niego wsparcie społeczne to pomoc dostępna osobie w sytuacjach trudnych. Miarą, która mierzy wielkość wsparcia jest miedzy innymi kwestionariusz Berkmana i Syme, który składa się z 31 pytań oceniających stan cywilny osoby badanej, kontakty z przyjaciółmi i krewnymi oraz przynależność do różnego typu organizacji. Kwestionariusz ten jest szeroko stosowany na świecie, w tym w naszych badaniach pod auspicjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO MONICA Project) oraz w Wieloośrodkowych Ogólnopolskich Badaniach Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ i WOBASZ II), a także w innym polskich badaniach populacyjnych np NATPOL.
Typy wsparcia społecznego.
Wsparcie społeczne może przybierać różne formy. Wyróżniamy kilka typów wsparcia: wsparcie emocjonalne (przekazywanie pozytywnych emocji, okazywanie troski w stosunku do drugiej osoby), wsparcie informacyjne (wymiana informacji, które służą lepszemu zrozumieniu np swojej sytuacji życiowej), wsparcie instrumentalne (przekazywanie informacji dotyczących skutecznych zachowań zaradczych w sytuacji trudnej), wsparcie rzeczowe (pomoc rzeczowa, finansowa oraz osobiste działania na rzecz osoby potrzebującej).
Epidemiologia.
W latach 2013-2015, badając dorosłą populację polską w ramach Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ II), stwierdzono niekorzystny psychologicznie niski poziom wsparcia społecznego u prawie połowy populacji polskiej (około 50% kobiet i 43% mężczyzn). Zatem w porównaniu do wyników wcześniejszego, przeprowadzonego w latach 2003-2005, badania WOBASZ liczba osób z niskim poziomem wsparcia w okresie 10 lat znacznie wzrosła (w badaniu WOBASZ niski poziom wsparcia społecznego stwierdzono u 38% kobiet i 31% mężczyzn).
Wpływ niskiego i wysokiego wsparcia na zdrowie.
Wsparcie społeczne ma wpływ na zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Fakt otrzymywania wsparcia od innych osób buduje nasze poczucie bezpieczeństwa, zmniejsza lęk i stres. Wydaje się, że rola wsparcia społecznego w kreowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego ma większe znaczenie w przypadku kobiet niż mężczyzn.
Brak wsparcia to jeden z głównych psychospołecznych czynników ryzyka zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca. Wsparcie społeczne wpływa na stan emocjonalny osoby poprzez działanie na układ neurohormonalny. Negatywne emocje stymulują układ współczulny do wytwarzania hormonów stresu (adrenalina i noradrenalina), a korę nadnerczy do uwalniania kortyzolu, co przekłada się na wzrost częstości rytmu serca i ciśnienia tętniczego krwi, a stąd już niedaleka droga do chorób układu krążenia.
Przeciwstawne działanie na organizm wykazuje wysoki poziom wsparcia społecznego, który korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu krążenia, a także układu neurohormonalnego i odpornościowego i wiąże się z niższą zachorowalnością nie tylko na choroby układu krążenia, ale także na inne choroby oraz pozytywnie wpływa na ich przebieg. Dzieje się tak m.in. w związku z mniejszą aktywacją układu współczulnego oraz z wpływem wysokiego wsparcia na zachowania zdrowotne (teoria behawioralna). Wysoki poziom wsparcia społecznego wiąże się z porzuceniem zachowań „niezdrowych” na korzyść działań prozdrowotnych. Osoby mające pozytywne relacje społeczne rzadziej palą tytoń, mają większą aktywność fizyczną w czasie wolnym od pracy, lepiej śpią, nie nadużywają używek. Jak wynika z badań naukowych, osoby wysoko oceniające swoje wsparcie społeczne bardziej angażują się w zachowania mające na celu ochronę zdrowia i w zdecydowanej większości prezentują wysoki poziom zachowań zdrowotnych.
Dr n. med. Jerzy Piwoński
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie