Racje pokarmowe dorosłych Polaków są niezbilansowane pod względem zawartości tłuszczów, witamin i składników mineralnych. Udział osób realizujących zalecenia na poszczególne składniki odżywcze (na podstawie wyników projektu WOBASZ II) przedstawiony jest w zamieszczonej poniżej tabeli.
Tłuszcze
Nadmierne spożycie tłuszczów ogółem i tłuszczów nasyconych przez mieszkańców naszego kraju (zgodna z zaleceniami konsumpcja dotyczyła około 21% osób) przyczynia się do wysokiego stopnia aterogenności diety. Nieodpowiednia zawartość w diecie wymienionych tłuszczów może leżeć u podłoża znacznego rozpowszechnienia hipercholesterolemii w populacji polskiej. Warto w tym miejscu podkreślić, że dla utrzymania prawidłowego stężenia cholesterolu w surowicy krwi, a także obniżenia ryzyka sercowo-naczyniowego, istotne znaczenie ma nie tylko redukcja spożycia tłuszczów nasyconych, ale także zastąpienie ich tłuszczami wielonienasyconymi. Na podstawie wyników badań szacuje się, że ryzyko chorób serca zmniejsza się o 2%-3%, kiedy 1 punkt procentowy energii pochodzący z tłuszczów nasyconych zastąpi się tłuszczami wielonienasyconymi.
Witaminy antyoksydacyjne A, C i E
Niedobory witamin antyoksydacyjnych (A, C i E), zwiększają ryzyko powstania chorób układu krążenia i wydłużają okres ich leczenia. Wynika to z faktu, że związki te zapobiegają skutkom szkodliwego działania wolnych rodników. W wielu badaniach prowadzonych w Europie i USA wykazano, że wysokie spożycie antyoksydantów pochodzących z żywności oraz ich wysokie stężenie w surowicy krwi związane jest z niższym ryzykiem chorób serca. Realizacja zaleceń na witaminy antyoksydacyjne w populacji polskiej była relatywnie dobra, niemniej i tak tylko u około 50%-68% respondentów pobranie tych składników było zgodne z normami.
Najlepszym źródłem witamin antyoksydacyjnych jest żywność roślinna, głównie warzywa i owoce. Podstawowe żywieniowe źródło witaminy E stanowią oleje roślinne oraz otrzymane na ich bazie margaryny miękkie, a także ryby.
Witaminy B6, B12 oraz kwas foliowy
Coraz więcej danych wskazuje na to, że ochronną rolę przed chorobami serca pełnią także witaminy z grupy B. Witaminy B6 i B12 oraz kwas foliowy odgrywają istotną rolę w procesie prawidłowej przemiany homocysteiny, aminokwasu, który uszkadza śródbłonek tętnic. Osoby ze zwiększonymi poziomami homocysteiny są bardziej zagrożone miażdżycą. W populacji polskiej prawidłową zawartością w diecie witamin B6 i B12 charakteryzuje się 61-76% osób, a folianów jedynie 19% osób.
Najwięcej witaminy B6 znajduje się w otrębach i zarodkach pszennych, w mięsie z piersi indyka, wątrobie, rybach, białej fasoli i kaszy gryczanej. Zawierają ją także pieczywo, kasze, ryż, jaja oraz niektóre owoce. Dobrym źródłem witaminy B12 są ryby, wątroba i nerki, a także żółte sery. Do produktów bogatych w kwas foliowy zaliczamy wątrobę, soję, drożdże piekarskie, zarodki, a także niektóre warzywa (szpinak, natka pietruszki, fasola, groch).
Stosowanie używek oraz spożywanie coraz bardziej przetworzonych produktów powoduje znaczny spadek tych witamin w diecie.
Składniki mineralne magnez, potas i wapń
Zwraca również uwagę niedoborowe spożycie przez Polaków, kluczowych w profilaktyce nadciśnienia tętniczego, pierwiastków: wapnia, potasu i magnezu. Dramatycznie niską zawartość notowano szczególnie w przypadku wapnia i potasu. Normy na wyżej wymienione składniki mineralne realizowało poniżej 15% badanych osób. Nieco lepiej przedstawiało się pobranie magnezu, ale i tak wystarczające spożycie notowano u jedynie około 32% Polaków. Na wysokie rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego, wpływa także ponad 2 krotnie wyższe od zalecanego spożycie sodu (soli), choć oszacowanie pobrania soli (sodu) jest bardzo trudne, ponieważ źródłem blisko 60% tego pierwiastka jest dosalanie żywności w domu i przy stole.
Błonnik
Błonnik pokarmowy, mimo że nie jest składnikiem odżywczym, pełni w organizmie wiele funkcji. Reguluje pracę jelit i redukuje wchłanianie cholesterolu w przewodzie pokarmowym. Wśród mieszkańców Polski jedynie 25% osób spożywało dostateczną ilość błonnika.
Dobrym źródłem błonnika są warzywa i owoce, a także nieprzetworzone produkty zbożowe.
Warto wiedzieć
- Większość polskiej populacji spożywa niezgodne z zaleceniami ilości i rodzaje tłuszczów;
- Pobranie witamin mających istotne znaczenie w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych jest w znacznym odsetku polskiej populacji niezadowalające;
- W diecie dużej części populacji polskiej występują niedobory składników mineralnych istotnych w profilaktyce nadciśnienia tętniczego.
Udział osób realizujących zalecenia na wybrane składniki odżywcze i produkty wśród dorosłych mieszkańców Polski – wyniki badania WOBASZ II
Składniki odżywcze i produkty | Normy żywieniowe | Osoby realizujące normy (%) |
Tłuszcz całkowity (% energii) | < 30 | 22,7 |
Kwasy tłuszczowe nasycone (% energii) | < 10 | 21,1 |
Kwasy tłuszczowe wielonienasycone (% energii) | 6-10 | 33,3 |
Cholesterol (mg) | < 300 | 65,0 |
Witamina A (µg) | M ≥630 K≥ 500 | 68,5 |
Witamina C (mg) | M ≥75 K≥ 60 | 50,8 |
Witamina E (mg) | M ≥10 K≥ 8 | 55,9 |
Witamina B6 (mg) | M wiek 19-50 lat ≥1,1 wiek powyżej 50 lat ≥1,4 K wiek 19-50 lat ≥1,1 wiek powyżej 50 lat ≥1,3 | 75,6 |
Witamina B12 (µg) | ≥2,0 | 60,9 |
Foliany (µg) | ≥ 320 | 18,9 |
Sód (sól) (g)* | 2 (5) | 4,8 (12) |
Magnez (mg) | M≥350 K≥265 | 32,7 |
Potas (mg) | ≥4700 | 10,4 |
Wapń (mg) | wiek 19-50 lat ≥800 wiek powyżej 50 lat ≥1000 | 14,7 |
Błonnik (g) | ≥ 25 | 21,0 |
* – wartość szacowana
Dr inż. Anna Waśkiewicz
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie