Racje pokarmowe dorosłych Polaków są niezbilansowane pod względem zawartości tłuszczów, witamin i składników mineralnych. Udział osób realizujących zalecenia na poszczególne składniki odżywcze (na podstawie wyników projektu WOBASZ II) przedstawiony jest w zamieszczonej poniżej tabeli.

Tłuszcze

Nadmierne spożycie tłuszczów ogółem i tłuszczów nasyconych przez mieszkańców naszego kraju (zgodna z zaleceniami konsumpcja dotyczyła około 21% osób) przyczynia się do wysokiego stopnia aterogenności diety. Nieodpowiednia zawartość w diecie  wymienionych tłuszczów może leżeć u podłoża znacznego rozpowszechnienia hipercholesterolemii w populacji polskiej. Warto w tym miejscu podkreślić, że dla utrzymania prawidłowego stężenia cholesterolu w surowicy krwi, a także obniżenia ryzyka sercowo-naczyniowego, istotne znaczenie ma nie tylko redukcja spożycia tłuszczów nasyconych, ale także zastąpienie ich tłuszczami wielonienasyconymi. Na podstawie wyników badań szacuje się, że ryzyko chorób serca zmniejsza się o 2%-3%, kiedy 1 punkt procentowy energii pochodzący z tłuszczów nasyconych zastąpi się tłuszczami wielonienasyconymi.

Witaminy antyoksydacyjne A, C i E

Niedobory witamin antyoksydacyjnych (A, C i E), zwiększają ryzyko powstania chorób układu krążenia i wydłużają okres ich leczenia. Wynika to z faktu, że związki te zapobiegają skutkom szkodliwego działania wolnych rodników. W wielu badaniach prowadzonych w Europie i USA wykazano, że wysokie spożycie antyoksydantów pochodzących z żywności oraz ich wysokie stężenie w surowicy krwi związane jest z niższym ryzykiem chorób serca. Realizacja zaleceń na witaminy antyoksydacyjne w populacji polskiej była relatywnie dobra, niemniej i tak tylko u około 50%-68% respondentów pobranie tych składników było zgodne z normami.

Najlepszym źródłem witamin antyoksydacyjnych jest żywność roślinna, głównie warzywa i owoce. Podstawowe żywieniowe źródło witaminy E stanowią oleje roślinne oraz otrzymane na ich bazie margaryny miękkie, a także ryby.

Witaminy B₆, B₁₂ oraz kwas foliowy

Coraz więcej danych wskazuje na to, że ochronną rolę przed chorobami serca pełnią także witaminy z grupy B. Witaminy B₆ i B₁₂ oraz kwas foliowy odgrywają istotną rolę w procesie prawidłowej przemiany homocysteiny, aminokwasu, który uszkadza śródbłonek tętnic. Osoby ze zwiększonymi poziomami homocysteiny są bardziej zagrożone miażdżycą. W populacji polskiej prawidłową zawartością w diecie witamin B₆ i B₁₂ charakteryzuje się 61-76% osób, a folianów jedynie 19% osób.

Najwięcej witaminy B₆ znajduje się w otrębach i zarodkach pszennych, w mięsie z piersi indyka, wątrobie, rybach, białej fasoli i kaszy gryczanej. Zawierają ją także pieczywo, kasze, ryż, jaja oraz niektóre owoce. Dobrym źródłem witaminy B₁₂ są ryby, wątroba i nerki, a także żółte sery. Do produktów bogatych w kwas foliowy zaliczamy wątrobę, soję, drożdże piekarskie, zarodki, a także niektóre warzywa (szpinak, natka pietruszki, fasola, groch).

Stosowanie używek oraz spożywanie coraz bardziej przetworzonych produktów powoduje znaczny spadek tych witamin w diecie.

Składniki mineralne magnez, potas i wapń

Zwraca również uwagę niedoborowe spożycie przez Polaków, kluczowych w profilaktyce nadciśnienia tętniczego, pierwiastków: wapnia, potasu i magnezu. Dramatycznie niską zawartość notowano szczególnie w przypadku wapnia i potasu. Normy na wyżej wymienione składniki mineralne realizowało poniżej 15% badanych osób. Nieco lepiej przedstawiało się pobranie magnezu, ale i tak wystarczające spożycie notowano u jedynie około 32% Polaków. Na wysokie rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego, wpływa także ponad 2 krotnie wyższe od zalecanego spożycie sodu (soli), choć oszacowanie pobrania soli (sodu) jest bardzo trudne, ponieważ źródłem blisko 60% tego pierwiastka jest dosalanie żywności w domu i przy stole.

Błonnik

Błonnik pokarmowy, mimo że nie jest składnikiem odżywczym, pełni w organizmie wiele funkcji. Reguluje pracę jelit i redukuje wchłanianie cholesterolu w przewodzie pokarmowym. Wśród mieszkańców Polski jedynie 25% osób spożywało dostateczną ilość błonnika.

Dobrym źródłem błonnika są warzywa i owoce, a także nieprzetworzone produkty zbożowe.

Warto wiedzieć

1. Większość polskiej populacji spożywa niezgodne z zaleceniami ilości i rodzaje tłuszczów;
2. Pobranie witamin mających istotne znaczenie w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych jest w znacznym odsetku polskiej populacji niezadowalające;
3. W diecie dużej części populacji polskiej występują niedobory składników mineralnych istotnych w profilaktyce nadciśnienia tętniczego.

Udział osób realizujących zalecenia na wybrane składniki odżywcze i produkty wśród  dorosłych mieszkańców Polski – wyniki badania WOBASZ II

Składniki odżywcze i produkty	Normy żywieniowe	Osoby realizujące normy (%)
Tłuszcz całkowity (% energii)	< 30	22,7
Kwasy tłuszczowe nasycone (% energii)	< 10	21,1
Kwasy tłuszczowe wielonienasycone (% energii)	6-10	33,3
Cholesterol (mg)	< 300	65,0
Witamina A (µg)	M ≥630   K≥ 500	68,5
Witamina C (mg)	M ≥75   K≥ 60	50,8
Witamina E (mg)	M ≥10   K≥ 8	55,9
Witamina B6 (mg)	M  wiek 19-50 lat ≥1,1 wiek powyżej 50 lat ≥1,4 K wiek 19-50 lat ≥1,1 wiek powyżej 50 lat ≥1,3	75,6
Witamina B12  (µg)	≥2,0	60,9
Foliany (µg)	≥ 320	18,9
Sód (sól) (g)*	2 (5)	4,8 (12)
Magnez (mg)	M≥350   K≥265	32,7
Potas (mg)	≥4700	10,4
Wapń (mg)	wiek 19-50 lat ≥800 wiek powyżej 50 lat ≥1000	14,7
Błonnik (g)	≥ 25	21,0

* – wartość szacowana

Dr inż. Anna Waśkiewicz
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie