Prawidłowa dieta jest istotnym elementem prewencji chorób sercowo-naczyniowych, a także innych przewlekłych chorób niezakaźnych. Do składników odżywczych, które budzą zainteresowanie w kontekście związku z chorobami serca należą różnego rodzaju tłuszcze, niektóre witaminy i składniki mineralne oraz błonnik. Istotne są także wskaźniki, które w całościowy sposób oceniają wartość odżywczą racji pokarmowych.

Według Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego i innych Towarzystw Naukowych ds. Zapobiegania Chorobom Serca i Naczyń wyzwaniem na nadchodzące lata jest znalezienie sposobów nakłonienia społeczeństwa do zmiany niewłaściwych zwyczajów żywieniowych. Wymaga to opracowania takich diet, które będą zgodne z zaleceniami i jednocześnie atrakcyjne dla konsumentów, a także zachęcenia przemysłu do produkcji artykułów spożywczych o pożądanym składzie.

Aby jednak podejmować działania kształtujące prawidłowe nawyki żywieniowe należy najpierw przeprowadzić ocenę aktualnego sposobu żywienia mieszkańców naszego kraju w celu określenia kierunków niezbędnych zmian. Możliwość taką dały nam wyniki Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności – WOBASZ II, zrealizowanego przez Instytut Kardiologii w Warszawie we współpracy z 5 Uniwersytetami Medycznymi w Polsce. W badaniu tym, obejmującym reprezentatywną próbę blisko 6000 respondentów zamieszkałych na terytorium całej Polski, oceniono szeroki zakres klasycznych czynników ryzyka chorób serca, w tym jakość żywienia, w oparciu o badania ankietowe, laboratoryjne i antropometryczne.

Rozpowszechnienie czynników ryzyka chorób

Wśród dorosłych Polaków zanotowano szerokie rozpowszechnienie czynników ryzyka chorób serca, które mają związek z nieprawidłowym żywieniem Najczęściej występowały: podwyższony wskaźnik masy ciała (u 63% osób) oraz zaburzenia gospodarki lipidowej (u 55%). Także udział osób z nadciśnieniem tętniczym (45%) i cukrzycą (około 10%) był relatywnie wysoki (około 10%).

Częstość występowania wybranych czynników ryzyka chorób serca w dorosłej populacji polskiej

Czynnik ryzyka	Dorośli mieszkańcy Polski
Hipercholesterolemia (cholester≥ 5 mmol/l) (%)	55,4
Podwyższony poziom LDL (LDL≥ 3 mmol/l) (%)	53,4
Nadciśnienie tętnicze (%)	45,2
Cukrzyca (%)	10,5
Nadwaga (25 kg/m2 ≤BMI<30 kg/m2) (%)	37,3
Otyłość (BMI≥30 kg/m2) (%)	26,2

Nawyki żywieniowe

Jednocześnie znaczny odsetek Polaków cechowały niewłaściwe nawyki żywieniowe. Dietę o niskiej zawartości tłuszczu i cholesterolu lub cukrzycową stosowało zaledwie 8% respondentów a odchudzającą około 1% Polaków. Dosalanie przy stole wcześniej już doprawionych potraw deklarowało około 22% respondentów, a 41% osób spożywało tłuste mięso i tłuste wędliny. Równocześnie ponad połowa Polaków uważała, że ich jakość żywienia jest właściwa.

Rozpowszechnienie wybranych zwyczajów żywieniowych dorosłych mieszkańców Polski

Zwyczaje żywieniowe	Dorośli mieszkańcy Polski
Regularne dodatkowe dosalanie potraw (%)	22,2
Spożywanie widocznego tłuszczu z mięsa i wędlin,  a także skóry z drobiu (%)	41,2
Stosowanie diety niskotłuszczowej, niskocholesterolowej lub cukrzycowej (%)	7,6
Stosowanie diety odchudzającej (%)	1,1
Uznanie swojego żywienia jako prawidłowe (%)	54,7

Indeks jakości diety

Do pomiaru wzorców żywieniowych pozwalających prognozować szanse wystąpienia chorób cywilizacyjnych stosuje się indeks jakości diety (HDI). HDI wylicza się w oparciu o wielkość konsumpcji 7 składników (tłuszcze nasycone, tłuszcze wielonienasycone  cholesterol pokarmowy, białko, błonnik, suma warzyw i owoców oraz cukier). W przypadku zgodności z rekomendacją za każdy czynnik żywieniowy uzyskuje się 1 punkt, w przypadku niezgodności 0 punktów. Maksymalnie przy całkowicie prawidłowej diecie można otrzymać 7 punktów. Wyniki analiz wykazały, że diety Polaków znacząco odbiegały od referencyjnego modelu żywienia – średnia wartość indeksu wynosiła jedynie 3,2 punktu (na maksymalnie 7 możliwych do osiągnięcia). Biorąc pod uwagę kryterium uzyskanych punktów to ponad 60% Polaków charakteryzowało się złą jakością żywienia (uzyskało zaledwie od 0 do 3 punktów), a jedynie 15% znalazło się w grupie, która osiągnęła pożądaną punktację (tj od 5 do 7 punktów).

Warto wiedzieć:

Pomimo tego, że dieta jest modyfikowalnym czynnikiem ryzyka, to jakość żywienia dorosłych Polaków zasadniczo odbiega od rekomendacji istotnych w profilaktyce chorób serca. Dodatkowo większość, bo ponad 50% mieszkańców naszego kraju jest przekonana o prawidłowości swojego sposobu żywienia.

Dr inż. Anna Waśkiewicz
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia  Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie