Choroby układu krążenia są wiodącą przyczyną zachorowań i zgonów na świecie. Działania prewencyjne mają na celu promowanie zdrowego stylu życia i optymalizację czynników ryzyka. Prowadzą one także do redukcji zachorowań i zminimalizowania inwalidztwa powodowanego przez choroby układu krążenia. Ma to miejsce zarówno na poziomie populacji, jak i osób z umiarkowanym lub wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym,

Wystąpienie miażdżycy jest zazwyczaj wynikiem obecności nie jednego, ale wielu czynników ryzyka chorób układu krążenia. Zatem stworzono skalę SCORE (SystematicCOronaryRisk Evaluation). Ocenia ona indywidualne 10-letnie ryzyko zgonu z powodu choroby układu krążenia u osób bez rozpoznanej dotąd choroby sercowo-naczyniowej. Zatem u osób podlegających prewencji pierwotnej (osoby cierpiące na choroby układu krążenia zalicza się obligatoryjnie do grupy bardzo wysokiego ryzyka). Wg zaleceń Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego tablic SCORE nie należy używać także w stosunku do osób chorujących na cukrzycę lub przewlekłą niewydolność nerek. Te osoby automatycznie przyporządkowuje się do odpowiednich grup ryzyka zgonu (patrz Tabela).

Czynniki uwzględniane w SCORE

Skala SCORE bierze pod uwagę kilka czynników. Należą do nich: płeć, wiek osoby badanej, palenie tytoniu, wysokość skurczowego ciśnienia tętniczego krwi i stężenie cholesterolu całkowitego. Na ich podstawie wyznacza indywidualnie dla danej osoby przewidywane ryzyko zgonu sercowo-naczyniowego w okresie najbliższych 10 lat. Następuje to jednak po zastosowaniu odpowiedniego algorytmu. Wynik podawany w procentach. Jeżeli otrzymany wynik jest większy bądź równy 10%, to osoba znajduje się w grupie bardzo wysokiego ryzyka. Jeżeli wynik mieści się między 5% i nie przekracza 10%, to ryzyko jest duże. Przy wartościach powyżej 1%, ale poniżej 5% ryzyko jest umiarkowane oraz jest niskie, jeżeli nie przekracza 1% (patrz tabela).

Ocena ogólnego ryzyka zgonu sercowo-naczy­niowego ułatwia i stanowi podstawę prawidłowego postępowania w zakresie profilaktyki i terapii chorób układu krążenia. Jego wielkość powinna być brana pod uwagę przez lekarzy przy decyzjach związanych z zastosowaniem oraz intensywnością leczenia farmakologicznego np. hipercholesterolemii czy nadciśnienia tętniczego.

Komu zalecane są systematyczne pomiary SCORE?

Systematyczne pomiary wielkości ryzyka sercowo-naczyniowego przy pomocy tablic SCORE, a dla populacji polskiej Pol-SCORE 2015, zalecane są u osób z kilku grup. Są to osoby: z przedwczesną miażdżycą w rodzinie, z hipercholesterolemią rodzinną, z obecnością głównych czynników ryzyka chorób układu krążenia (palenie tytoniu, wysokie ciśnienie tętnicze krwi, podwyższone stężenie cholesterolu). Pomiar ryzyka powinno się rozważyć także u mężczyzn > 40r.ż. i kobiet > 50r.ż., nawet jeżeli nie mają czynników ryzyka chorób układu krążenia. Oznaczanie wielkości ryzyka przy pomocy SCORE nie jest rekomendowane u mężczyzn przed 40r.ż. i kobiet przed 50r.ż. bez czynników ryzyka.

Od 2007r. używa się w Polsce tablic Pol-SCORE skalibrowanych dla populacji polskiej. Obecnie jest to uaktualniona wersja Pol-SCORE 2015. Jest dostępna np. po wpisaniu do Google: Tabela-Pol-SCORE.pdf. Powstała przy użyciu określonego algorytmu. Wykorzystuje on do obliczeń wartości współczynników umieralności z powodu chorób układu krążenia oraz rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka w  populacji w Polsce. Tablice Pol-SCORE pozwalają na bardziej wiarygodną ocenę 10-letniego ryzyka zgonu Polaków. Zmniejszają ryzyko błędu nawet o 20% w stosunku do tablic SCORE Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Dotyczy to także osób w wieku 65-70 lat.

Instrukcja jak posługiwać się tabelą Pol-SCORE w celu samodzielnego obliczenia ryzyka sercowo-naczyniowego.

• Najpierw należy znaleźć część tabeli odpowiednią dla płci (M/K), statusu palacza (pali/nie pali) i wieku. Np. jeżeli nasz wiek to 57 lat, wybieramy prostokąt opisany „55″. Jeżeli jesteśmy w wieku 62 lata, to wybieramy „60” i.t.p.).
• W dalszych obliczeniach poruszamy się wyłącznie w prostokącie odpowiadającym tylko naszym danym (płeć, status palacza i wiek).
• Na dolnej poziomej osi wybieramy wartość, która jest najbardziej zbliżona do stężenia naszego cholesterolu całkowitego. Znajdują się na niej wartości od 4 do 8 – oznaczające stężenie cholesterolu w mmol/l. Jeżeli nasz wynik jest podany w mg/dl, to będziemy zmuszeni przeliczyć go na mmol/l, czyli podzielić przez 38.7, np. 210mg/dl/ 38.7=5.4 mmol/l – wybieramy wartość „5”.
• Na osi bocznej (oznakowanej wartościami od 120 do 180) wybieramy wartość najbardziej zbliżoną do naszego skurczowego ciśnienia tętniczego krwi. Na przecięciu danych z osi dolnej poziomej (cholesterol) i bocznej (ciśnienie), w prostokącie odpowiadającym naszej płci, wiekowi i statusowi palacza, możemy odczytać 10-letnie ryzyko zgonu z powodu choroby układu krążenia (w %).

Tabela. Kategorie ryzyka sercowo-naczyniowego

Bardzo wysokie ryzyko	Osoby obciążone dowolnym czynnikiem z niżej wymienionych: Udokumentowana choroba układu krążenia (ChUK): zawał serca lub niestabilna lub stabilna choroba wieńcowa, rewaskularyzacje wieńcowe (stenty, by-passy wieńcowe i inne), udar mózgu, przemijające niedokrwienie mózgu (TIA), inne choroby tętnic obwodowych. Cukrzyca z powikłaniami narządowymi (zmiany oczne, nerkowe lub neurologiczne) lub z trzema głównymi czynnikami ryzyka ChUK lub wczesny początek cukrzycy typu 1 z czasem trwania > 20 latCiężka przewlekła niewydolność nerek eGFR<30ml/min./1.73m2)10-letnie ryzyko zgonu z powodu ChUK (SCORE)>=10% FH z miażdżycową ChUK lub z jeszcze jednym czynnikiem ryzyka
Wysokie ryzyko	Osoby ze znacznym nasileniem pojedynczego czynnika ryzyka: Chol-C  > 310mg/dl (8mmol/l), LDL-C >190mg/dl (4.9mmol/l), lub ciśnienie tętnicze >= 180/110mmHgFH bez innych głównych czynników ryzykaCukrzyca bez powikłań narządowych, z czasem trwania choroby >= 10 lat lub z jednym głównym czynnikiem ryzykaUmiarkowana przewlekła niewydolność nerek eGFR                30ml – 59ml/min./1.73m2) 10-letnie ryzyko zgonu z powodu ChUK (SCORE) >=5% , ale < 10%
Umiarkowane ryzyko	Cukrzyca (początek: typ 1 < 36r.ż.; typ 2 < 50 r.ż.) z czasem trwania choroby < 10 lat, bez innych czynników ryzyka10-letnie ryzyko zgonu z powodu ChUK (SCORE) >=1% , ale < 5%
Niskie ryzyko	10-letnie ryzyko zgonu z powodu ChUK (SCORE) >=1%

ChUK, choroby układu krążenia; Chol-C, cholesterol całkowity; FH, hypercholesterolemia rodzinna; LDL-C, cholesterol LDL;

Zdrojewski T, Jankowski P, Bandosz P et al. Nowa wersja systemu oceny ryzyka sercowo-naczyniowego i tablic SCORE dla populacji Polski. Kardiol Pol. 2015; 73: 958-961.

Dr n. med. Aleksandra Piwońska

Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji  Zdrowia

Narodowy Instytut Kardiologii

O ocenie ryzyka genetycznego możesz więcej przeczytać tutaj.