Mija już prawie 20 lat od pełnego poznania genomu ludzkiego, ale badania genetyczne wciąż kryją więcej tajemnic niż odpowiedzi. Ocena ryzyka genetycznego chorób układu krążenia jest bardzo ważna. Niniejszy artykuł ma na celu omówienie zagadnienia wykorzystania markerów genetycznych w ocenie kardiologicznej. U kogo warto wykonywać badania genetyczne, na co uważać, jakie istotne kwestie wziąć pod uwagę w interpretacji wyników?
Najprostsza forma oceny
Choroby układu krążenia uwarunkowana jest z jednej strony wpływem czynników środowiskowych, a z drugiej podłożem genetycznym. Podobnie jak z większością chorób człowieka,Najprostszą formą oszacowania naszego ryzyka genetycznego chorób układu krążenia jest ocena własnej historii rodzinnej. Obecność przedwczesnej choroby sercowo-naczyniowej u krewnych pierwszego stopnia (rodziców, rodzeństwa) przed ukończeniem 55 roku życia u mężczyzn i 65 roku życia u kobiet wskazuje na ryzyko istotnego wpływu czynników genetycznych. Osoby te powinny poddać się ocenie kardiologicznej, nawet mimo braku objawów choroby. Należy mieć jednak na uwadze, że analiza wywiadu rodzinnego nie zawsze zawiera w sobie jedynie wpływu czynników genetycznych, ale także środowiskowych. Są one związane chociażby z nawykami żywieniowymi, podejściem do aktywności fizycznej, narażeniem na dym tytoniowy w rodzinie czy chociażby zanieczyszczeniem powietrza we wspólnym miejscu zamieszkania.
Badania genetyczne dla wszystkich?
Obecnie, poza oceną wywiadu rodzinnego, nie zaleca się jednak powszechnego stosowania testów opartych o badaniach genetycznych. celu oceny ryzyka sercowo-naczyniowego. Dlaczego? Na przestrzeni ostatnich lat wykazano związek wielu wariantów genetycznych z chorobami układu krążenia. Jednak ich jednostkowy wpływ jest najczęściej niewielki, często nie przekraczający kilku procent wzrostu ryzyka w czasie całego życia. Ryzyko zwiększa się w przypadku występowania kilku wariantów. Wiele badań przyniosło sprzeczne wyniki dotyczące wpływu poszczególnych wariantów na choroby sercowo-naczyniowe. Same badania genetyczne, co prawda coraz tańsze, wciąż należą do analiz dosyć kosztownych, szczególnie jeśli mają na celu ocenę całego genomu. Wszystkie badania wybiórcze, są jednak niepełne. Dostępne obecnie badania całego genomu ujawniają wiele wariantów o nieustalonym znaczeniu (ang. variant of uncertain significance – VUS). Są one trudne do interpretacji oraz ich przydatność kliniczna jest niska.
W związku z tym, w celach przesiewowych preferuje się raczej ocenę wywiadu rodzinnego i obecności innych klasycznych czynników ryzyka, takich jak otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaburzenia lipidowe, cukrzyca czy czynniki psychospołeczne. Jeden lub więcej z tych czynników są bowiem obecne u ponad 90% osób cierpiących na choroby układu krążenia. To na ich modyfikacji powinny skupiać się w pierwszej kolejności siły i środki ochrony zdrowia. Nie udowodniono jednoznacznie, że dodanie wyników badania markerów genetycznych wpływa na poprawę oceny kardiologicznej osób z podejrzeniem chorób układu sercowo-naczyniowego.
Badania genetyczne w wybranych sytuacjach
Badania genetyczne powinny być wykonywane w wybranych sytuacjach klinicznych. Powinno to się odbywać, pod okiem genetyka klinicznego, który w sposób odpowiedni zawęzi pole poszukiwań zmian genetycznych do określonego panelu genów charakterystycznego dla danej choroby. Genetyk kliniczny będzie potrafił wiarygodnie zinterpretować wyniki badań. Ponadto służy dodatkowym poradnictwem genetycznym. Samo w sobie wymaga ono dużej wiedzy na temat ewentualnych implikacji badań genetycznych dla osoby badanej (probant) i jego rodziny. Aspekty te dotyczą zagadnień takich jak konsekwencje badań genetycznych dla kolejnych pokoleń i innych członków rodziny. Wpływ wyników badań na ubezpieczenia na życie itp. W wielu chorobach badania genetyczne rezerwuje się do sytuacji wątpliwych, kiedy ich wykonanie mogłoby zmienić rozpoznanie i leczenie. W większości przypadków natomiast badania genetyczne niekoniecznie wpływają na sposób postępowania. Co więcej, obecność tej samej mutacji może powodować chorobę u jednego członka rodziny, a inną jej postać lub brak choroby u innych członków rodziny.
Do chorób układu krążenia, w których najczęściej rozważa się wykonanie badań genetycznych należą:
- hipercholesterolemia rodzinna,
- genetycznie uwarunkowane choroby mięśnia sercowego, czyli kardiomiopatie (szczególnie kardiomiopatia przerostowa, arytmogenna kardiomiopatia prawej komory, niektóre postaci kardiomiopati rozstrzeniowej),
- genetycznie uwarunkowane arytmie tj. Kanałopatie (zwłaszcza zespół długiego QT)
- czy też genetycznie uwarunkowane choroby tkanki łącznej (np. zespół Marfana).
Opisane celowane podejście do badań genetycznych jest zalecane także dlatego, że nawet w wielu genetycznie uwarunkowanych chorobach serca, wciąż nie poznano w pełni podłoża genetycznego. Odsetek chorych u których udaje się stwierdzić obecność mutacji sięga od 15 do 60%. Potwierdzenie mutacji może pomóc w diagnostyce i udokumentować obecność genetycznie uwarunkowanej choroby serca. Jednak u dużej części osób badanych wynik prawidłowy nie wyklucza obecności choroby.
Wnioski
Jakie zatem płyną wnioski? Mimo, że różnego rodzaju badania genetyczne są coraz szerzej oferowane komercyjnie zachowajmy ostrożność w ich wykonywaniu. Ocena ryzyka genetycznego to zagadnienie, które warto rozważyć. Możemy narazić się jednak na duże koszty przy braku większego wpływu wyników na dalsze postępowanie. Zawsze skonsultujmy się wcześniej z lekarzem biegłym w genetyce klinicznej w celu zasięgnięcia opinii przed planowanymi badaniami lub w celu interpretacji wyniku.
Dr hab. med. Łukasz Małek
Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie
Na tej stronie dowiesz się o stanowisku Polskiego Towarzystwa Dietetyki odnośnie żywienia i zapobieganiu leczeniu Covid 19.