1. Leczenie niefarmakologiczne – zmiany stylu życia

Leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia tętniczego (NT) polega na wprowadzeniu takich zmian stylu życia, które istotnie obniżają wartości ciśnienia tętniczego u osób z NT oraz zwiększają skuteczność stosowania leków obniżających ciśnienie tętnicze krwi.

Należą do nich:

1.  normalizacja masy ciała

Optymalną masę ciała określa się za pomocą  wskaźnika masy ciała tzw. BMI ( z języka angielskiego body mass index). Współczynnik ten powstaje przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach^.

	Kategoria	BMI (kg/m²)	Waga ciała
	wygłodzenie	< 16,0	niedowaga
	wychudzenie	16,0–16,99
	niedowaga	17,0–18,49
	pożądana masa ciała	18,5–24,99	optymalna
	nadwaga	25,0–29,99	nadwaga
	otyłość I stopnia	30,0–34,99	otyłość
	otyłość II stopnia (duża)	35,0–39,99
	otyłość III stopnia (chorobliwa)	≥ 40,0

Zmniejszenie nadmiernej masy ciała (optymalne BMI nieco poniżej 25 kg/m2) powinno być osiągnięte przede wszystkim poprzez zmniejszenie kaloryczności i modyfikację składu diety oraz systematyczny wysiłek fizyczny (patrz niżej).

•  zachowanie odpowiedniej diety ze zmniejszeniem spożycia tłuszczów (zwłaszcza nasyconych) i zwiększeniem spożycia warzyw i owoców, ograniczenie spożycia alkoholu i soli

Eksperci zalecają, aby chorzy spożywali w większej ilości warzywa i owoce (300–400 g dziennie), ryby (co najmniej 2 razy w tygodniu), ubogotłuszczowe produkty mleczne,błonnik, produkty pełnoziarniste i białka ze źródeł roślinnych. Ograniczyć należy spożywanie  tłuszczów nasyconych i cholesterolu. Nie wykazano, że osoby pijące kawę mają większe ryzyko rozwoju NT. Należy natomiast unikać spożywania tak zwanych napojów energetyzujących, produktów spożywczych zawierających lukrecję oraz zawierających duże ilości fruktozy (tj. syrop glukozowo-fruktozowy będący składników większości słodyczy).

Również nadmierne spożycie soli wpływa na wzrost ciśnienia tętniczego i może przyczyniać się do braku skuteczności stosowanych leków hipotensyjnych.  Dieta chorych na NT nie powinna zawierać więcej niż 5 g soli kuchennej/dobę (≤ 2 g sodu).  Należy w tym celu zaprzestać używania soli w trakcie przygotowywania posiłków w domu i dosalania potraw, spożywać posiłki z naturalnych, świeżych składników oraz unikać  produktów konserwowanych związkami sodu.

Kolejną substancją prowadzącą do wzrostu ciśnienia tętniczego jest alkohol.  Zwiększone spożycie alkoholu sprzyja częstszemu występowaniu udarów, a równocześnie osłabia działanie leków hipotensyjnych. Zalecenie ograniczenia spożycia alkoholu powinno obejmować także unikanie upijania się i wyznaczenie dni w tygodniu całkowicie wolnych od alkoholu.

• zaprzestanie palenia papierosów

Palenie papierosów jest jednym z najistotniejszych czynników ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i rozwoju nowotworów. Wypalenie każdego papierosa wywołuje istotny wzrost ciśnienia tętniczego i częstości rytmu serca, który utrzymuje się ponad 15 minut. Uzyskano również dowody na szkodliwy wpływ palenia biernego palenia.

• zwiększenie systematycznej aktywności fizycznej.

Udowodniono, że regularna aktywność fizyczna obniża ciśnienie tętnicze krwi.

Zaleca się, aby:

•  Systematycznie wykonywać wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności przez 30 min, 5–7 dni w tygodniu
• Stopniowo zwiększać czas ćwiczeń fizycznych, do co najmniej 300 min/tydzień
• Wykonywać ćwiczenia wytrzymałościowe aerobowe (chodzenie, bieganie, pływanie) uzupełnionych ćwiczeniami oporowymi (np. przysiady), dostosowanych do wieku, współistniejących schorzeń i preferencji pacjenta
• Unikać dużych wysiłków izometrycznych (dźwiganie dużych ciężarów)

• Leczenie farmakologiczne – leki hipotensyjne.

Zalecenia ekspertów dotyczących postępowania w NT określają dokładnie zasady jakimi powinni kierować się lekarze leczący chorych z NT.  Istnieje pięć głównych grup leków hipotensyjnych o udowodnionym wpływie na rokowanie u chorych z NT, których stosowanie zalecane jest w formie terapii skojarzonej (stosowanie jednocześnie dwóch różnych leków, które są dostępne w preparatach złożonych, czyli w jednej tabletce). W określonych sytuacjach dopuszczalne jest stosowanie jednego leku, czyli tzw. monoterapii.

Do leków tych należą:

• Diuretyki tiazydowe  (D)
• Beta-adrenolityki
• Antagoniści wapnia (AW)
• Inhibitory konwertazy angiotensyny (IKA)
• Leki blokujące receptor angiotensyny (sartany)

Zasady podstawowej strategii terapii NT przedstawiono na rycinie 3

Rycina 3. Podstawowa strategia terapii NT

Lek. Ewa Warchoł-Celińska
Klinika Nadciśnienia Tętniczego
Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie