W poprzednich artykułach wiele miejsca poświęcono korzystnej roli regularnej aktywności fizycznej, zmianom jakie zachodzą w organizmie pod wpływem uprawiania sportu czy sposobom na rozpoczęcie przygody ze sportem. Osoby z rozpoznanymi chorobami serca zadają jednak często pytanie czy w ich wypadku możliwa jest, a jeśli tak to jaka, aktywność fizyczna?

Na wstępie należy zaznaczyć, że o ile stan pacjenta jest stabilny, a choroba skutecznie leczona to najczęściej nie ma przeciwwskazań do regularnej lekkiej do umiarkowanej aktywności fizycznej. Ze względu na korzyści prozdrowotne powinna ona wręcz stanowić jeden z elementów terapii. Mówimy w tym wypadku o aktywności nie przekraczającej 70-80% tętna maksymalnego (wyliczanego ze wzoru 220-wiek) lub 60% u pacjentów przyjmujących beta-blokery, przez 20 minut dziennie 3 do 5 razy w tygodniu. W przypadku ćwiczeń siłowych ciężary nie powinny przekraczać 20% masy ciała na kończyny górne i 40% na kończyny dolne, w maksymalnie 3 seriach po 6 powtórzeń. 

Większe wątpliwości budzi zazwyczaj intensywniejsza aktywność fizyczna. Postaram się bardziej szczegółowo omówić tę kwestię na przykładzie kilku najczęstszych chorób serca, których może dotyczyć postawione w tytule pytanie.

Nadciśnienie tętnicze

Aby bezpiecznie uprawiać sport w przypadku obecności nadciśnienia tętniczego, wartości ciśnienia tętniczego w spoczynku powinny być prawidłowo kontrolowane tzn. nie przekraczać 130-135/80-85 mmHg w ciągu dnia. Aby to osiągnąć stosuje się najczęściej, poza modyfikacją stylu życia, leki hipotensyjne, ale raczej nie z grupy beta-blokerów. Skutecznie powinny być także kontrolowane pozostałe czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego (otyłość, cukrzyca, zaburzenia lipidowe). Należy zaprzestać palenia papierosów. W przypadku obecności powikłań narządowych nadciśnienia tętniczego w postaci m.in. przerostu mięśnia lewej komory, zaburzenia czynności rozkurczowej lewej komory, pogorszenia czynności filtracyjnej nerek, mikroalbuminurii, retinopatii lub współwystępowania innych chorób serca należy unikać sportów siłowych znacznie podnoszących ciśnienie tętnicze.

Choroba wieńcowa

U pacjentów z chorobą wieńcową należy ocenić obecność czynników zwiększonego ryzyka, które powinny stanowić wskazanie do ograniczenia wysiłków do lekkich/umiarkowanych bez elementów współzawodnictwa. Należą do nich: 1) obecność istotnych, niezaopatrzonych stentami lub pomostami naczyniowymi zwężeń w tętnicach wieńcowych, 2) frakcja wyrzutowa lewej komory <50%,  3) cechy niedokrwienia mięśnia lewej komory przy niewielkim wysiłku oceniana próbie wysiłkowej lub przy pomocy innej metody, 4) groźne komorowe zaburzenia rytmu w spoczynku lub w czasie wysiłku, 5) bóle dławicowe w klatce piersiowej, duszność, zawroty głowy lub stany przedomdleniowe/omdlenia przy niewielkich wysiłkach, 6) obecność dużej blizny pozawałowej w badaniu rezonansu magnetycznego serca. 

Nawet w przypadku braku powyższych czynników należy zachować ostrożność przy intensywniejszych, długich aktywnościach, ze względu na niedający się przewidzieć wpływ zmian temperatury ciała, odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych.

Zaburzenia rytmu serca

Kryteria umożliwiające uprawiania sportu w zakresie większym niż lekki/umiarkowany u pacjentów z izolowanymi zaburzeniami rytmu serca wymagają zazwyczaj spełnienia wszystkich wymienionych niżej kryteriów: 1) braku objawów związanych z zaburzeniami rytmu serca takich jak omdlenia/utraty przytomności, 2) braku cech strukturalnej choroby serca, 3) braku wywiadu rodzinnego nagłych zgonów sercowych, szczególnie w młodym wieku, 4) braku nasilania się arytmii w czasie maksymalnej próby wysiłkowej.

Zaburzenia rytmu serca związane z chorobami mięśnia sercowego (kardiomiopatiami), kanałopatiami,  obecnością urządzeń wszczepialnych (stymulator/kardiowerter) wymagają za każdym razem bardziej złożonej  i indywidualnej oceny. 

Wady zastawkowe serca

W kontekście uprawiania sportu problemu nie stanowią zazwyczaj łagodne, izolowane wady zastawkowe, zarówno zwężenia lub niedomykalności, niezwiązane z  obecnością dwupłatkowej zastawki aortalnej, wypadania płatka/płatków zastawki mitralnej, genetycznie uwarunkowanych chorób aorty. Wymienione choroby współistniejące wymagają bowiem oddzielnej, szczegółowej oceny.

W przypadku braku powikłań także umiarkowane niedomykalności zastawkowe nie powodują zazwyczaj konieczności ograniczeń aktywności fizycznej. Niemniej jednak wszystkie umiarkowane i wyższe zwężenia zastawkowe lub umiarkowane/duże niedomykalności zastawek z powikłaniami są objęte restrykcjami odnośnie intensywności wysiłku.

W każdym wypadku przydatne są także ogólne zasady bezpieczeństwa uprawiania sportu przez osoby z chorobami serca i nie tylko:

• Unikanie odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych
• Unikanie substancji zwiększających wydolność
• Zachowanie ostrożności przy stosowaniu różnych suplementami
• Zgłaszanie każdych objawów
• Regularne monitorowanie lekarskie, najczęściej co 6-12 miesięcy

W związku z tym, że niniejszy artykuł ma charakter poglądowy i nie jest wyczerpujący, a każda decyzja o możliwości rozpoczęcia/kontynuacji uprawiania sportu przez osoby z wymienionymi i innymi chorobami serca wymaga indywidualnej oceny, każdorazowo konieczna jest wcześniejsza konsultacja kardiologiczna. Konsultację taką można wykonać mi.in. w Poradni Kardiologii Sportowej Narodowego Instytutu Kardiologii w Warszawie zajmującej się diagnostyką, monitorowaniem i poradnictwem dla pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi, którzy uprawiają lub chcą zacząć uprawiać sport. Szczegółowe informacje dotyczące sposobu zapisania się na wizytę do Poradni znajdują się w linku: https://www.ikard.pl/poradnia-kardiologii-sportowej.html

Dr hab. med. Łukasz Małek

Poradnia Kardiologii Sportowej, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie