Definicje, podział, czynniki ryzyka
Udarem mózgu określa się nagłe wystąpienie zaburzeń czynności mózgu, które spowodowane jest obumarciem części tego narządu, a do którego dochodzi w wyniku zatrzymania dopływu krwi do tkanki mózgowej.
Udar mózgu dzieli się w zależności od przyczyny na:
1). udar niedokrwienny (najczęstszy, występuje w ok. 80% przypadków). Najczęściej dochodzi do niego wskutek zamknięcia tętnicy i ograniczenia dopływu krwi do mózgu.
Do przyczyn udaru niedokrwiennego, które prowadzą do zwężenia lub zatkania tętnicy należą:
- zmiany miażdżycowe, które mogą być obecne w dużych tętnicach doprowadzających krew do mózgu (tętnice szyjne i kręgowe), w dużych i średnich tętnicach wewnątrz mózgu oraz w małych tętnicach mózgowych (tzw. udar zatokowy; najczęściej w następstwie nadciśnienia tętniczego). Blaszki miażdżycowe składają się przede wszystkim z cholesterolu, który odkłada się w ścianie naczynia krwionośnego. Blaszki miażdżycowe stopniowo narastają coraz bardziej zwężając światło tętnicy, aż w końcu dochodzi do jej całkowitego zatkania. Całkowite zablokowanie przepływu krwi w tętnicy wynika najczęściej z powstania zakrzepu krwi w miejscu zwężenia.
- zatory, czyli skrzepliny powstałe w sercu, które docierając z prądem krwi do tętnicy mózgowej powodując jej zatkanie. Najczęściej skrzepliny w sercu powstają w przebiegu arytmii zwanej migotaniem przedsionków. Skrzepliny mogą powstawać również na powierzchni zmienionych chorobowo lub sztucznych zastawek serca lub w lewej komorze serca po zawale, w przypadku, gdy jest bardzo uszkodzona. Zator może powstawać również w naczyniach żylnych, natomiast wówczas do mózgu może się on dostać u osób, u których obecne jest drożne połączenia między prawym i lewym przedsionkiem serca. Źródłem zatoru może być również pęknięta blaszka miażdżycowa, której fragmenty docierają z prądem krwi do tętnicy mózgowej i ją zatykają.
Zdarza się, że dochodzi do samoistnego udrożnienia tętnicy, zanim komórki zostaną nieodwracalnie zniszczone przez niedokrwienie. Wówczas, taki „niedoszły” udar nazywa się napadem przemijającego niedokrwienia mózgu.
2) udar krwotoczny (potocznie nazywany wylewem), którego przyczyną jest pęknięcie ściany tętnicy mózgowej i wypływ krwi poza naczynie, wskutek czego dociera ona do tkanki mózgowej. Krew, która wydostaje się z uszkodzonego naczynia niszczy tkankę mózgową oraz powoduje wzrost ciśnienia wewnątrz czaszki, co prowadzi do zaburzenia czynności całego mózgu (nie tylko uszkodzonej przez wynaczynioną krew tkanki mózgowej).
Wyróżnia się dwa rodzaje udarów krwotocznych:
- krwotoki śródmózgowe, kiedy uszkodzone naczynie znajduje się wewnątrz mózgu, a których główną przyczyną jest wieloletnie nadciśnienie tętnicze. Długotrwałe podwyższone ciśnienie tętnicze krwi prowadzi do powstawania tzw. mikrotętniaków, czyli poszerzeń małych tętnic, które mają tendencję do łatwego pękania.
- krwotoki podpajęczynówkowe, kiedy uszkodzone naczynie znajduje się na powierzchni mózgu, a krew wydostająca się z pękniętego naczynia gromadzi się w przestrzeni między mózgiem a otaczającą go błoną ochronną (tzw. błoną pajęczą). Do krwotoku podpajęczynówkowego zwykle dochodzi w wyniku pęknięcia większego tętniaka lub naczyniaka, które są wrodzonymi wadami ściany naczynia mózgowego.
Należy zaznaczyć, że udary krwotoczne mają zwykle cięższy przebieg niż udary niedokrwienne. Częściej prowadzą do śmierci lub znacznej niepełnosprawności, a możliwości ich leczenia są bardzo ograniczone.
| Do najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia udaru mózgu należą: nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu, migotanie przedsionków, cukrzyca, hipercholesterolemia (zbyt wysokie stężenie cholesterolu we krwi), mała aktywność fizyczna, nadużywanie alkoholu. |
Objawy i postępowanie
Objawy udaru są zróżnicowane i zależą od tego, jaka część mózgu została uszkodzona. Jeżeli zatkana tętnica doprowadza krew do niewielkiej części mózgu, objawy udaru są zazwyczaj nieduże. Natomiast, gdy w obszarze zaopatrywanym przez zablokowaną tętnicę znajdują się struktury odpowiedzialne za funkcje życiowe takie jak oddychanie i krążenie krwi, ich następstwa mogą być bardzo poważne.
Do najczęstszych objawów udaru należy:
- osłabienie mięśni twarzy, które objawia się np. opadnięciem kącika ust po jednej stronie, asymertią twarzy;
- osłabienie (inaczej niedowład) kończyny górnej lub dolnej, lub też i górnej i dolnej po tej samej stronie ciała. Chory ma różnie nasilone trudności w poruszaniu kończyną, a w najcięższych przypadkach nie może wykonać tą kończyną żadnego ruchu. Ognisko udaru znajduje się po przeciwnej stronie niż niedowład;
- zaburzenia widzenia, pod postacią podwójnego widzenia, ograniczenia pola widzenia lub nawet całkowitej utraty wzroku (najczęściej w jednym oku);
- osłabienie mięśni języka i gardła, które może objawiać się trudnościami w połykaniu i mówieniu; krztuszeniem się podczas jedzenia, niewyraźną, trudną do zrozumienia mową (tzw. dyzartrią);
- zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów – ruchy chorego nagle stają się niezgrabne. Chory może się potykać, upuszczać przedmioty lub ma problemy z ubraniem się;
- nagły, bardzo silny ból głowy – objaw najbardziej typowy dla krwotoku podpajęczynówkowego;
- zaburzenia lub utrata przytomności – w przypadku bardzo rozległego udaru, który obejmuje znaczną część lub szczególnie ważną części mózgu. Chory staje się wówczas senny, trudno go rozbudzić, mówi nieskładnie, nie wie, gdzie się znajduje i co się z nim dzieje, albo też całkowicie traci przytomność.
Objawy mogą mieć zmienne nasilenie – początkowo nasilać się, a następnie, w ciągu kilku lub kilkunastu godzin, częściowo lub całkowicie ustępować, po czym ponownie się nasilać. W przypadku całkowitego ustąpienia objawów przed upływem 24 godzin, rozpoznaje się napad przemijającego niedokrwienia mózgu.
Warto podkreślić, że około 1/3 udarów występuję podczas snu, a chory stwierdza objawy po przebudzeniu.
W razie wystąpienia opisanych objawów należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe (999 lub 112). Nie należy zwlekać, gdyż liczy się każda minuta. Komórki mózgu są bowiem bardzo wrażliwe na niedotlenienie i zaczynają umierać już po 4 minutach od wystąpienia udaru lub zatkania tętnicy. Leczenie mogące odwrócić lub ograniczyć skutki udaru może być zastosowane u wielu chorych, pod warunkiem, że zostanie wdrożone nie później niż 3 godziny od początku udaru. Należy pamiętać, że każdy udar mózgu, nawet ten przebiegający z niewielkimi objawami, jest stanem zagrożenia życia i wymaga leczenia w szpitalu.
| Objawy alarmowe udaru mózgu |
| Asymetria twarzy |
| Osłabienie kończyn po jednej stronie |
| Zaburzenia widzenia |
| Zaburzenia mowy |
| Zaburzenia równowagi |
| Nagły silny ból głowy |
Lek. Ewa Warchoł-Celińska
Klinika Nadciśnienia Tętniczego
Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie