Definicja – osobowość typu D
Pojęcie osobowość typu D zostało wprowadzone w 1995 r. przez psychologa holenderskiego Johana Denolleta z Uniwersytetu w Tillburgu. Na ten typ osobowości składają się negatywna emocjonalność i wycofanie społeczne. Osoby posiadające ten typ osobowości mają skłonności do przeżywania silnych emocji. Wśród nich można wymienić: lęk, gniew, wrogość czy irytacja oraz skłonność do unikania kontaktów społecznych z obawy przed brakiem aprobaty. Ponadto dominującą ich cechą jest tendencja do nieuzewnętrzniania swoich emocji i zachowań. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji kontaktu z innymi ludźmi z obawy przed odrzuceniem.
Charakterystyka osób z typem osobowości D.
Osoby z typem osobowości D mają tendencję do martwienia się o wszystko, do ciągłego napięcia, gniewu, pesymizmu, bycia nieszczęśliwymi, są nieśmiałe, nie lubią zmian, unikają ryzyka, mają niską samoocenę, odczuwają dyskomfort w obecności innych osób, nie nawiązują więzi międzyludzkich, nie potrafią dzielić się swoimi emocjami, mają wiele objawów somatycznych. Reagują na stres bezradnością i poczuciem beznadziejności, są egocentryczne i nastawione na realizację własnych potrzeb, ale mimo to nie potrafią przyjąć pomocy od innych, mają subiektywne odczucie braku wsparcia społecznego oraz poczucie zagrożenia. Wszystko to skutkuje skłonnością do depresji, niskim poziomem satysfakcji z własnego życia, poczuciem wyczerpania oraz zespołem wypalenia zawodowego.
Osobowość typu D a występowanie chorób
Nic zatem dziwnego, że ten typ zachowania wiąże się z występowaniem wielu chorób. Do tych chorób należą: choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroby nowotworowe, astma oskrzelowa, depresja i łuszczyca.
Osoby z tym typem osobowości mają 4-krotnie większe ryzyko choroby wieńcowej. Negatywne emocje, które w sobie tłumią, oddziaływają na zdrowie w sposób pośredni poprzez podejmowanie zachowań antyzdrowotnych. Należą do nich: skłonność do nałogów (palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu), czy zachowania ryzykowne. W stanie choroby nie stosują się do zaleceń lekarskich. Negatywne emocje działają również bezpośrednio aktywując oś podwzgórze-przysadka-nadnercza t.z.w. oś stresu.Uwolnione w wyniku tej aktywacji hormony powodują wzrost ciśnienia tętniczego krwi i częstości rytmu serca (aminy katecholowe), oraz wzrost stężenia glukozy i zaburzenia układu immunologicznego (glikokortykosteroidy).
Pacjenci o osobowości typu D są dużo trudniejszymi pacjentami. Cechują się gorszym stanem psychicznym, depresją, zgłaszają dużo więcej objawów somatycznych. Nie stosują się oni także do zaleceń lekarzy, co znacząco utrudnia proces leczenia.
Dowiedziono, że u osób z chorobami układu krążenia i typem osobowości D w porównaniu do osób z innym typem osobowości, częściej występują zaburzenia emocjonalne (lęk, depresja). Częstsze są również ponowne zawały serca, hospitalizacje. Osoby te charakteryzują się gorszą jakością życia, mniejszymi korzyściami z leczenia i częściej umierają z powodu chorób układu krążenia.
Liczba osób z osobowością typu D
W populacji ogólnej częstość osób z typem osobowości D oceniana jest średnio na około 21% do 33%. W populacji osób z chorobami układu krążenia to 28-53%. Około 43% osób cierpiących na przewlekły ból charakteryzuje się typem osobowości D. Aż 57% to osoby z fibromialgią (choroba charakteryzującą się przewlekłym uogólnionym bólem mięśni i stawów z występowaniem tzw punktów tkliwych).
Do oceny występowania osobowości typu D używa się m.in. kwestionariusza DS14 (pacjent wypełnia sam). Składa się on z 2 podskal, z których jedna ocenia występowanie zaburzeń emocjonalnych, a druga wycofanie społeczne.
Dr n. med. Jerzy Piwoński
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii