Otyłość jest jedną
z najbardziej rozpowszechnionych jednostek chorobowych na świecie. W latach
2013-2015, badając dorosłą populację polską w ramach Wieloośrodkowego
Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ II), stwierdzono nadwagę
u około 43% mężczyzn i 30% kobiet, a otyłość u około 24% mężczyzn i 23% kobiet.
Odsetki otyłych albo utrzymują się na wysokim poziomie, albo jak w większości
krajów na świecie rosną. Ponieważ otyłość jest przyczyną rozwoju wielu chorób,
w tym chorób układu krążenia, nowotworów, cukrzycy, zaburzeń lipidowych itp., zatem
jej zapobieganie i leczenie jest bardzo istotne.
Dieta.
Bardzo ważna w zapobieganiu i leczeniu otyłości jest odpowiednia dieta.
Zaleca się zmniejszenie kaloryczności posiłków o 500-600kcal/24h, a nawet
750kcal/24h (zalecenia amerykańskie). Skład diety powinien być zgodny z
rekomendacjami WHO, które zalecają m.in. ograniczenie spożycia węglowodanów
prostych (słodycze), tłuszczów, a około 55% kalorii powinno pochodzić z
węglowodanów złożonych.
Aktywność fizyczna.
Wysiłek fizyczny, dostosowany do
wieku i możliwości osoby otyłej, odgrywa
bardzo dużą rolę. Poleca się 150min aktywności / tydzień podejmowanej przez 3-5
dni w tygodniu.
Farmakoterapia.
W Polsce dostępne są dwa leki mające zastosowanie w leczeniu otyłości.
Jednym z nich z nich jest orlistat, stosowany od kilkunastu lat, który hamuje
wchłanianie spożytych tłuszczów. W związku z tym jego objawem ubocznym,
występującym przy zbyt dużym spożyciu tłuszczu jest biegunka „tłuszczowa”. Aby jej
uniknąć osoby zażywające ten lek muszą ograniczyć spożycie tłuszczu.
Drugi z leków stanowi połączenie dwóch substancji (bupropion i
naltrekson), których działanie w ośrodkowym układzie nerwowym polega na
zwiększeniu i wydłużeniu odczucia sytości po posiłku oraz na hamowaniu
łaknienia. Decyzja o jego zastosowaniu musi być indywidualna w zależności od
współistniejących u osoby otyłej chorób np nadciśnienia tętniczego, niedawno
przebytego zawału serca czy niewydolności nerek lub upośledzonej funkcji
wątroby czy stosowanych leków. Dodatkowo lek nie powinien być stosowany u osób <
18r.ż. i > 75r.ż., a szczególnie ostrożnie > 65r.ż. W czasie zażywania
leku należy zrezygnować ze spożywania alkoholu. Ponadto dodatkowa barierę stanowi
wysoka cena leku.
Leczenie chirurgiczne.
Leczenie
dietą, zwiększoną aktywnością fizyczną u osób z otyłością olbrzymią, czyli u osób
ze wskaźnikiem masy ciała (BMI) ≥ 40kg/m2, zazwyczaj nie przynosi
spodziewanych efektów. U tych osób najlepsze wyniki osiąga się stosując
leczenie operacyjne. Operacje w leczeniu otyłości noszą nazwę operacji bariatrycznych.
W dużym skrócie operacje bariatryczne polegają albo na zmniejszeniu objętości
żołądka (restrykcyjne) albo na wyłączeniu z działania fragmentu przewodu
pokarmowego (wyłączające) albo na połączeniu obydwu tych technik (mieszane: restrykcyjno-wyłaczające).
Do zabiegów operacyjnych kwalifikuje się osoby:
- z BMI ≥ 40kg/m2
- z BMI ≥ 35kg/m2, ale z powikłaniami
otyłości jak cukrzyca t2, nadciśnienie tętnicze, choroba zwyrodnieniowa
stawów - osoby, którzy uzyskały zmniejszenie BMI w wyniku
działań nieoperacyjnych, ale ich wyjściowe BMI spełniało w/w kryteria - osoby, u których przez 6m-cy nie uzyskano celu
terapeutycznego - osoby, które uzyskały nieoperacyjne obniżenie BMI,
ale potem nastąpił efekt jo-jo - osoby, które wyraziły zgodę na ścisłe przestrzeganie
zaleceń lekarskich po operacji - osoby w wieku 18 – 60 lat
Wyniki operacji
bariatrycznych są bardzo dobre. Po początkowej dużej utracie masy ciała
następuje jej odzyskiwanie i stabilizacja, która zawsze wiąże się z około 50%
redukcją masy ciała, obniżeniem wartości ciśnienia tętniczego krwi, stężeń
glukozy, cholesterolu i jego frakcji, a co za tym idzie z obniżeniem ryzyka sercowo-naczyniowego. Powikłania
operacji ocenia się na około 3% (głownie nieszczelność wykonanych zespoleń i
zatorowość płucna).
W postępowaniu
po operacji najistotniejszym elementem jest właściwe odżywianie się. Początkowo
jest to dieta płynna z ograniczeniem do 1000kcal w czasie pierwszych 6m-cy, a w
okresie stabilizacji masy ciała (18-24m-ce od operacji) do 1200-1400kcal.
Ponadto bardzo ważna jest wielkość porcji, należy jeść często małe porcje, gdyż
spożycie zbyt dużej ilości pokarmu skutkuje wystąpieniem wymiotów. Dietę
uzupełnia się preparatami wielowitaminowymi, obowiązuje zakaż spożywania
alkoholu.
Bibliografia:
- https://www.mp.pl/endokrynologia/wytyczne/157167,leczenie-farmakologiczne-otyłości-2016
- https://www.mp.pl/pacjent/dieta/odchudzanie/leczeniechirurgiczne/131198,jak-chirurgicznie-leczyć-otyłość
Dr n. med. Aleksandra Piwońska
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia
Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie