W ostatnich latach gwałtownie rośnie zainteresowanie suplementami diety. Składniki odżywcze przyjmowane w formie kapsułek, tabletek, drażetek, pastylek czy saszetek robią zawrotną karierę jako środki dobre na wszystko: przeciwdziałają chorobom serca, nowotworom, są eliksirem młodości, poprawiają cerę itd. Sprzyja temu agresywna reklama i dostępność suplementów, a decyzja o ich nabyciu zależy głównie od zasobności kieszeni oraz przekonań konsumentów. Ale czy rzeczywiście stosowanie ich zapewni nam zdrowie i długowieczność?
Co to są suplementy diety?
Suplementy diety z definicji to tylko środki spożywcze wykazujące wartość odżywczą lub wywołujące określony efekt fizjologiczny. Suplementy stanowią głównie skoncentrowane źródło witamin, składników mineralnych lub produktów witaminowo-mineralnych, a także np. kwasów tłuszczowych, aminokwasów, błonnika pokarmowego, polifenoli czy probiotyków i prebiotyków. Podstawowym celem ich stosowania jest uzupełnianie normalnej diety lub ewentualnych niedoborów w diecie.
Czym suplementy różnią się od leków?
Według definicji, zawartej w prawie farmaceutycznym, leki to produkty o potwierdzonym badaniami działaniu leczniczym lub profilaktycznym, udowodnionym w procesie rejestracji. Ich wprowadzenie na rynek obwarowane jest uregulowaniem prawnym i wymaga przeprowadzenia badań klinicznych.
Natomiast suplementy definiuje ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia, a ich reklama nie może sugerować, że środki te mają właściwości zapobiegania lub leczenia chorób. Aby wprowadzić suplement diety do obrotu konieczne jest poinformowanie Głównego Inspektora Sanitarnego o takim zamiarze, z podaniem składu, formy oraz wzoru etykiety suplementu. W przypadku wątpliwości odnośnie bezpieczeństwa danego suplementu Główny Inspektorat Sanitarny może wszcząć procedurę wyjaśniającą. Na opakowaniach suplementów diety musi być zamieszczona czytelna informacja wskazująca, że produkt jest właśnie suplementem diety.
Czy dieta Polaków jest niedoborowa i wymaga wzbogacania suplementami?
Sposób żywienia Polaków daleki jest od ideału. I tak np. wyniki Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ II) potwierdziły, że jakość żywienia dorosłych mieszkańców naszego kraju pod wieloma względami jest niezadowalająca (więcej informacji w artykułach dotyczących błędów żywieniowych). U większości osób skład diety nie jest właściwie zbilansowany, pobranie niektórych składników odżywczych (głównie tłuszczów ogółem i tłuszczów nasyconych) znacznie przekracza normę, podczas gdy innych odznacza się niedoborami, dotyczy to głównie składników minerałów takich jak wapń, potas czy magnez, a także witaminy D i folianów.
Zgodnie z opinią dietetyków i lekarzy, prawidłowo zbilansowana, urozmaicona racja pokarmowa powinna zapewnić zdrowym osobom odpowiednią ilość składników odżywczych, bez konieczności przyjmowania ich w formie suplementów. Jednak wynikający ze współczesnego stylu życia stres, stosowanie używek (papierosy, alkohol), zanieczyszczenie środowiska mogą powodować obniżenie wchłaniania lub zwiększenie wydalania niektórych składników odżywczych i w konsekwencji wzrost zapotrzebowania na nie. W modnych ostatnio i bardzo popularnych ubogoenergetycznych dietach również trudno jest utrzymać zawartość witamin i składników mineralnych na zalecanym poziomie.
Czy rozsądnie korzystamy z suplementów diety?
Podstawowym warunkiem skuteczności suplementacji jest uzupełnianie niedoborów w diecie, tak aby łączne spożycie danego składnika z racją pokarmową i z preparatem stanowiło około 100% zalecanego dziennego spożycia z żywnością.
W przedstawionej poniżej tabeli, widać, że dobór suplementów pod względem składu, przez Polaków nie był do końca przemyślany. Suplementacja potasem, wapniem i magnezem oraz witaminą D była stosowana w dawkach zbyt małych, aby uzupełnić za niskie spożycie z żywnością, podczas gdy witaminy szczególnie A i E często były przyjmowane w ilościach zbyt wysokich.
Tab. Normy żywieniowe i średnie dawki witamin i składników mineralnych pochodzących z suplementów przyjmowanych przez dorosłych Polaków – projekt WOBASZ II (rok 2013/14)*
| Mężczyźni | Kobiety | |||
| norma na pobranie z żywnością | średnia z suplementów* | norma na pobranie z żywnością | średnia z suplementów* | |
| Witamina A (µg) | 6301 | 1188 | 5001 | 1377 |
| Witamina C (mg) | 751 | 106 | 601 | 127 |
| Witamina E (mg) | 102 | 12,6 | 82 | 23,0 |
| Witamina D (µg) | 152 | 9,0 | 152 | 9,9 |
| Kwas foliowy (µg) | 3201 | 291 | 3201 | 344 |
| Magnez (mg) | 330-3501 | 79 | 255-2651 | 76 |
| Wapń (mg) | 800-10001 | 177 | 800-10001 | 252 |
| Potas (mg) | 35002 | 78 | 35002 | 77 |
* –dzienne pobranie wśród osób przyjmujących dany składnik odżywczy
1 – normy EAR (estimated average requirement – średnie zapotrzebowanie dla grupy)
2 – normy AI (adequate intake- wystarczające spożycie)
Dodatkowo u części osób dawki witamin i minerałów pochodzących z suplementów były naprawdę wysokie, przekraczały górne bezpieczne poziomy i niosły ze sobą ryzyko wywołania w organizmie skutków ubocznych. Równocześnie ze względu na wystarczające pobranie tych składników odżywczych z żywnością, dodatkowe przyjmowanie suplementów nie miało uzasadnienia.
Kto więc powinien przyjmować suplementy diety?
Oprócz kobiet ciężarnych, które powinny stosować suplementację wg zaleceń lekarza, także osoby na dietach niskokalorycznych, seniorzy, osoby stosujące diety eliminacyjne oraz w sytuacji, kiedy występują niedobory składników odżywczych w diecie i w organizmie. W każdej grupie wieku pożądana jest również suplementacja witaminą D.
Należy jednak pamiętać, że:
– Suplementy mogą wchodzić w interakcję z niektórymi lekami lub składnikami żywności, dlatego osoby przyjmujące leki, zwłaszcza kilka z różnych grup powinny zachować szczególną ostrożność;
– Niekorzystne działania mogą wystąpić także przy jednoczesnym wzbogacaniu diety kilkoma preparatami i/lub stosowaniu wysokich ich dawek;
– W chwili obecnej brak jest dostatecznych naukowych dowodów na skuteczność suplementacji diety w walce z otyłością;
– Przyjmowanie suplementów powinno być świadome, nie należy sugerować się reklamami, a indywidualne zasady wzbogacania diety najlepiej wcześniej ustalić z lekarzem lub dietetykiem.
Reasumując
Niedobory witamin i składników mineralnych, nawet umiarkowanego stopnia, szczególnie gdy występują przez dłuższy okres czasu wywierają niekorzystny wpływ na nasze zdrowie. Pełne pokrycie zapotrzebowania organizmu na te składniki jest koniecznym warunkiem zmniejszenia zagrożenia chorobami.
W profilaktyce powinno dążyć się do tego, aby głównym źródłem witamin i minerałów była żywność. Można to osiągnąć poprzez stosowanie różnorodnej, racjonalnej i zbilansowanej diety.
Jednocześnie powszechność niedostatecznej zawartości w przeciętnej polskiej diecie niektórych składników odżywczych uzasadnia celowość wzbogacania diety suplementami witamin i składników mineralnych w dawkach odpowiadających zapotrzebowaniu fizjologicznemu.
Dr inż. Anna Waśkiewicz
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie