Krótko o zapobieganiu chorobom układu krążenia.

Choroby układu krążenia, a w szczególności choroba wieńcowa,  są główną przyczyną przedwczesnych zgonów i ważną przyczyną inwalidztwa w krajach europejskich. Ich występowanie, oprócz genetycznych skłonności, jest ściśle związane z niezdrowym stylem życia. Wykazano, że dziewięć poddających się modyfikacji czynników ryzyka jest w 90% odpowiedzialne za wystąpienie zawału  serca. Czynnikiem ryzyka określamy stan lub okoliczności, które zwiększają szansę wystąpienia danej nieprawidłowości np zawału serca czy innej choroby układu krążenia. Dziewięć wcześniej wymienionych czynników ryzyka, o których wyeliminowanie możemy się pokusić modyfikując styl życia to: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, nieprawidłowe stężenie cholesterolu i jego frakcji, niezdrowy sposób żywienia, nadmierne spożycie alkoholu, wysoki wskaźnik obwodu talia–biodra, niska aktywność fizyczna oraz czynniki psychospołeczne. Ponadto dowiedziono, że spadek umieralności z powodu chorób układu krążenia jest w ponad 50% związany z pozytywnymi zmianami w stylu życia.

Pierwszym etapem w działaniach profilaktycznych jest ocena ryzyka sercowo-naczyniowego. W tym celu powstała skala ryzyka SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation), a dla populacji polskiej Pol-SCORE, która ocenia dla poszczególnej osoby jej zagrożenie zgonem z powodu chorób układu krążenia w ciągu 10 lat, biorąc pod uwagę jej płeć, wiek, skurczowe ciśnienie tętnicze krwi, stężenie cholesterolu całkowitego oraz status palacza. Stosując skalę Pol-SCORE otrzymujemy wynik w procentach. Próg dla identyfikacji osób z wysokim ryzykiem zgonu sercowo-naczyniowego stanowi wartość 5%.

Zaburzenia lipidowe czyli nieprawidłowe stężenie cholesterolu i jego frakcji jest najczęściej obserwowanym i najgorzej kontrolowanym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia w Polsce. Oznaczenia stężenia cholesterolu całkowitego i jego frakcji powinny być powszechne w populacji polskiej, szczególnie konieczne są u osób z chorobą układu krążenia, cukrzycą, przewlekłą chorobą nerek, otyłością. Jeżeli stężenie cholesterolu mieści się w granicach normy (norma zależy od tego do jakiej grupy ryzyka zgonu wg Pol-SCORE zalicza się dana osoba), to oznaczenie możemy powtórzyć za 3 lata, a u osób z zaburzeniami lipidowymi co roku po osiągnięciu założonego celu  terapeutycznego.

Nadciśnienie tętnicze jest bardzo istotnym i jednym z głównych, oprócz zaburzeń lipidowych i palenia tytoniu, czynników ryzyka chorób układu krążenia. Nieleczone lub leczone niewystarczajaco przyczynia się do uszkodzenia wielu narządów (serca, nerek, narządu wzroku), co prowadzi do ich niewydolności.

Układ krążenia osób palących tytoń jest w bardzo istotny sposób narażony na skutki palenia tytoniu, głównie za sprawą działania nikotyny, tlenku węgla, wolnych rodników, będących składnikami dymu tytoniowego, oraz substancji prozapalnych. Bierne wdychanie dymu tytoniowego przez osoby z otoczenia palaczy jest również szkodliwe.

W zapobieganiu chorobom układu krążenia, a także innym chorobom przewlekłym, jak cukrzyca, otyłość, choroba zwyrodnieniowa stawów czy depresja, bardzo ważną rolę odgrywa aktywność fizyczna. Zalecenia towarzystw naukowych mówią o konieczności wykonywania umiarkowanego wysiłku fizycznego (np szybki marsz, spokojne pływanie lub jazda na rowerze, taniec, nordic walking itp) w czasie wolnym od pracy.

Sposób żywienia ma związek z wieloma chorobami, nie tylko z chorobami układu krążenia, ale także n.p. z cukrzycą, otyłością, czy z nowotworami. W codziennym żywieniu  polecane jest zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych (zawartych n.p. w margarynach twardych, tłustych wędlinach) na rzecz produktów przygotowanych z mąki z pełnego przemiału, warzyw, owoców i ryb.

Co możemy zrobić, aby zapobiec chorobom układu krążenia:

1. rzućmy palenie tytoniu i unikajmy ekspozycji biernej na dym tytoniowy
2. odżywiajmy się zdrowo (ograniczmy spożycie tłuszczów nasyconych, jedzmy więcej produktów pełnoziarnistych, warzyw, owoców, ryb, ograniczmy spożycie soli i alkoholu)
3. więcej ruchu, uprawiajmy umiarkowaną aktywność fizyczną w czasie wolnym od pracy (3,5-7h/tydzień lub 30-60min. dziennie)
4. utrzymujmy w granicach normy: masę ciała (wskaźnik masy ciała (BMI), obliczany jako stosunek masy ciała w kg do wzrostu w m², powinien mieścić się w granicach 20-25kg/m²), a obwód pasa: < 94cm (mężczyźni), < 80cm (kobiety)
5. kontrolujmy i utrzymujmy ciśnienie tętnicze krwi w granicach normy, czyli < 140/90mmHg
6. utrzymujmy prawidłowe stężenie cholesterolu całkowitego i jego frakcji (norma zależy od indywidualnego ryzyka zgonu)

Dr n. med. Aleksandra Piwońska

Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia

Narodowy Instytut Kardiologii
Stefana kardynała Wyszyńskiego
Państwowy Instytut Badawczy