Stres oksydacyjny jest wynikiem zaburzonej równowagi pomiędzy procesami pro a antyoksydacyjnymi (utleniającymi i przeciwutleniającymi) i nagromadzeniem w organizmie reaktywnych form tlenu (wolnych rodników), które inicjują uszkodzenia na poziomie komórkowym. Wolne rodniki powstają m.in. w wyniku: palenia papierosów, długotrwałego stresu, picia alkoholu, czy niezdrowej diety, a także zanieczyszczenia powietrza, promieniowania UV, pestycydów, czy przyjmowania niektórych leków. Istotny jest również wiek, bowiem z biegiem lat mechanizmy chroniące człowieka przed działaniem reaktywnych form tlenu ulegają osłabieniu.

Konsekwencje  stresu oksydacyjnego

Zarówno wolne rodniki, jak i antyoksydanty naturalnie występują w organizmie, gdyż są niezbędne do prawidłowego przebiegu wielu procesów życiowych. Dopóki zachodzi między nimi równowaga, organizm funkcjonuje prawidłowo. Jeśli jednak dojdzie do nadprodukcji reaktywnych form tlenu, zwiększa się ryzyko wystąpienia takich chorób jak cukrzyca, choroby serca oraz niektóre nowotwory, a także przyspieszają procesy starzenia się organizmu.

Antyoksydanty w żywności

Dieta jest źródłem egzogennych antyoksydantów, jak polifenole, niektóre witaminy (C, E, β-karoten) i składniki mineralne (selen, cynk, żelazo, mangan, miedź), które wspomagają organizm w usuwaniu nadmiaru wolnych rodników.

Polifenole

Polifenole to związki biologicznie aktywne występujące w żywności pochodzenia  roślinnego. Należą do wtórnych metabolitów roślin zaangażowanych w ich obronę przed stresem mechanicznym, cieplnym i wodnym. Ponadto chronią rośliny przed grzybami, bakteriami, owadami oraz przed promieniowaniem UV.  Częściowo odpowiadają również za ich barwę i smak. Naturalnie występują w owocach, warzywach, nasionach, orzechach, zbożach oraz napojach, takich jak kawa, herbata czy soki.

Polifenole okazały się ważne nie tylko dla roślin, ale także dla zdrowia ludzi. Ich aktywność biologiczna jest bardzo szeroka. Mają one nie tylko właściwości antyoksydacyjne, ale również antybakteryjne, przeciwzapalne, antymutagenne i estrogenne, modelują również ekspresje genów, mikrobiom jelitowy oraz  wspomagają odporność.

Mechanizm działania antyoksydacyjnego polifenoli związany jest z ich budową chemiczną, głównie z obecnością grup hydroksylowych, które biorą udział w redukcji wolnych rodników.

Aktywność antyoksydacyjna i zawartość polifenoli w artykułach spożywczych zależą od odmiany i genetyki roślin z których zostały wyprodukowane, czynników środowiskowych, zastosowanych technologii, procesów kulinarnych, czy przechowywania jedzenia. W czasie obróbki termicznej żywności w wysokich temperaturach, polifenole z jednej strony często przechodzą do łatwiej dostępnych dla enzymów trawiennych form, ale z drugiej mogą także powstawać kompleksy polifenoli z innymi składnikami żywności, co utrudnia ich wchłanianie. Dlatego też zawartość antyoksydantów w produktach spożywczych jest zróżnicowana.

Polifenoli jest ponad 8000 i mimo iż należą do jednej rodziny, to są dość zróżnicowane pod względem chemicznym i funkcjonalnym. W zależności od budowy chemicznej polifenole możemy podzielić na: kwasy fenolowe, flawonoidy, stilbeny i lignany. Największą grupę stanowią flawonoidy, ponieważ jest ich ponad 5 tysięcy.

Prozdrowotne właściwości polifenoli

Choroby układu krążenia

Odpowiednia podaż antyoksydantów z dietą wpływa korzystnie na gospodarkę lipidową i funkcje śródbłonka, obniża ciśnienie tętnicze krwi oraz zmniejsza agregację płytek krwi, uszczelnia i wzmacnia ściany naczyń krwionośnych, prowadząc do poprawy krążenia. Kardioochronne działanie polifenoli opiera się nie tylko na destrukcji wolnych rodników, ale również właściwościach antyagregacyjnych, a także zdolności do modulowania licznych szlaków enzymatycznych. W wielu badaniach udowodniono, że wysokie pobranie z dietą polifenoli zmniejsza szansę wystąpienia chorób serca.

Cukrzyca

Polifenole wywierają również pozytywny wpływ na gospodarkę węglowodanową, a ich wysokie spożycie wiąże się z niższym ryzykiem cukrzycy typu 2. W licznych badaniach wykazano, że polifenole obecne w popularnych produktach spożywczych mogą wykazywać ochronne działanie wobec mitochondriów, których to funkcjonowanie jest zaburzone w cukrzycy typu I i II.

Nowotwory

Dieta bogata w związki o działaniu antyoksydacyjnym może okazać się szansą na zmniejszenie ryzyka zachorowania na niektóre typy nowotworów, w tym nowotwory prostaty i piersi należące do najczęściej występujących typów tego rodzaju schorzeń. Polifenole mają silne działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne, mogą blokować wzrost i rozwój komórek rakowych, dlatego wysokie ich konsumpcja  jest zalecana w profilaktyce nowotworów.

Jakie ilości polifenoli należy więc spożywać?

Niestety do tej pory nie ustalono rekomendowanej wielkości całkowitej zawartości polifenoli w dziennej racji pokarmowej, które zapewniłyby efekt zdrowotny.

Wyniki badania WOBASZ II przeprowadzone na reprezentatywnej próbie dorosłych mieszkańców Polski wykazały, że średnie spożycie polifenoli wynosiło około 2g dziennie i było porównywalne a nawet wyższe niż w innych populacjach europejskich. Jednak niezależnie od wielkości spożycia, źródła pokarmowe polifenoli były odmienne w poszczególnych krajach. Pobranie antyoksydantów w Polsce, związane było przede wszystkim ze spożyciem: kawy i herbaty, a w dalszej kolejności warzyw i owoców, w Finlandii z kawą i produktami zbożowymi, w Hiszpanii z kawą, owocami i oliwą z oliwek, a w Szwecji i Grecji z warzywami i owocami.

Pamiętajmy

Najkorzystniejszym dla naszego zdrowia źródłem polifenoli są warzywa i owoce.

Przy dostarczaniu organizmowi  polifenoli  pochodzących z naturalnej diety, wystąpienie działań niepożądanych jest bardzo mało prawdopodobne. Jednak przyjmowanie polifenoli w formie suplementów powinno być skonsultowane z lekarzem.

Dr inż. Anna Waśkiewicz
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie

Skip to content