Diagnostyka przyczyn dolegliwości sercowo-naczyniowych obejmuje zazwyczaj wykonanie jednego lub kilku dodatkowych badań wykraczających poza badanie przedmiotowe, obejmujące osłuchiwanie serca i pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Badania dodatkowe umożliwiają określenie czy i z jakim problemem kardiologicznym mamy do czynienia w związku obecnymi objawami. Podstawowe badania  obejmują elektrokardiogram spoczynkowy (EKG), badanie echokardiograficzne serca, próbę wysiłkową, ambulatoryjne monitorowanie (Holter) ciśnienia lub zaburzeń rytmu. Często pojawia się ze strony pacjentów pytanie czy nie można zastąpić tych badań jednym, kompleksowym badaniem odpowiadającym na wszystkie pytania związane ze zgłaszanymi objawami i niezbędnym do podjęcia dalszych decyzji terapeutycznych? Niestety nie. Każde z wymienionych badań skupia się bowiem na innym aspekcie pracy układu sercowo-naczyniowego i tym samym dostarcza inne informacje, które często tylko częściowo się pokrywają. Postaram się to przedstawić w dalszej części tekstu prezentując najczęstsze wskazania i możliwości wymienionych badań podstawowych.

EKG

Jest to najprostsze, najtańsze, najkrótsze i w związku z tym najczęściej wykonywane badanie kardiologiczne. Można je wręcz traktować jako badanie przesiewowe w kardiologii. Niestety nie dostarcza często wszystkich niezbędnych informacji. Badanie opiera się na rejestracji potencjałów elektrycznych powstających w wyniku pracy serca dzięki 10 elektrodom umieszczonym na powierzchni ciała. Dzięki temu możemy ocenić jaki jest dominujący rytm serca (najczęstszy – zatokowy czy też inny), dokładną częstość pracy serca (uderzenia na minutę), możemy określić czy występują częste zaburzenia rytmu (nadkomorowe czy komorowe), czy są cechy pogrubienia mięśnia sercowego lub powiększenia przedsionków, czy występują bloki przewodzenia, czy są cechy niedokrwienia mięśnia sercowego lub przebytego zawału. Ograniczeniem badania EKG jest jednak fakt, że nie pokazuje ono nam serca bezpośrednio, a jedynie określa je pośrednio. Poza tym jest to badanie spoczynkowe, trwające kilka-kilkanaście sekund, co może nie być wystarczające do pełnej oceny, szczególnie jeśli objawy pojawiają się w czasie wysiłku lub nie występują stale, a jedynie okresowo (np. zaburzenia rytmu).   

Badanie echokardiograficzne

Badanie echokardiograficzne jest formą badania ultrasonograficznego, które jest w stanie zobrazować serce, dokładnie określić wymiary poszczególnych jego elementów, ocenić czynność skurczową i rozkurczową mięśnia obu komór oraz czynność zastawek serca. Ponownie, w podstawowej formie jest to badanie spoczynkowe, a zatem nie zawsze będące w stanie odzwierciedlić pracę serca w czasie wysiłku fizycznego, choć zmiany w spoczynku często warunkują występowanie objawów podczas wysiłku fizycznego.

Próba wysiłkowa

Jest to badanie przeprowadzane najczęściej na bieżni ruchomej lub na rowerze i ma za zadanie odwzorowanie objawów pojawiających się w czasie wysiłku fizycznego lub po jego zaprzestaniu. Polega ono na stopniowym zwiększaniu obciążenia, aż do zmęczenia uniemożliwiającego dalszą kontynuację badania lub do wystąpienia objawów. W czasie próby monitoruje się na bieżąco EKG, a okresowo także ciśnienie tętnicze (co 2-3 minuty). Umożliwia to, poza intencją odwzorowania objawów, śledzenie odpowiedzi rytmu serca i ciśnienia tętniczego w czasie wzrastającego wysiłku oraz ocenę pod kątem zaburzeń rytmu lub innych zmian w EKG w czasie trakcie próby (sugerujących na przykład niedokrwienie mięśnia sercowego).

Badania holterowskie (ciśnieniowe i pod kątem zaburzeń rytmu)

Wszystkie wymienione wcześniej badania są ograniczone czasowo do maksymalnie kilkunastu minut. Badania holterowskie umożliwiają ocenę zaburzeń rytmu lub ciśnienia tętniczego na przestrzeni całej doby lub dłużej (co jest szczególnie cenne w przypadku rzadko występujących zaburzeń rytmu).

Holter ciśnieniowy

Badanie polega na noszeniu mankiety do pomiaru ciśnienia tętniczego na ramieniu połączonego z małym rejestratorem przez całą dobę. Pomiary są wykonywane co 20 minut w ciągu dnia i co 30 minut w nocy, a następnie przeliczane na średnie wartości ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego w poszczególnych okresach doby. Umożliwia to lepszy obraz jego zmian, nieobarczony tzw. nadciśnieniem „białego fartucha” czy chwilowymi wahaniami związanymi z np. z aktywnością, stresem.

Holter pod kątem zaburzeń rytmu

W tym celu wykorzystuje się najczęściej 3, a nie 10 elektrod jak w EKG, choć może być potrzebny i wariant 10-elektrodowy. Poza dłuższym okresem monitorowania, badanie to uwzględnia okresy aktywności fizycznej (nawet intensywnej) i tym samym umożliwia pełniejszą, a także ilościową ocenę występowania zaburzeń rytmu w trakcie całej doby lub dłużej.

Podsumowując,  w związku ze złożonym charakterem pracy serca, zmieniającym się w czasie doby w odpowiedzi na bodźce środowiska i zmiany wewnętrzne naszego organizmu oraz na wysiłek fizyczny, potrzeba najczęściej kilku badań podstawowych w celu scharakteryzowania różnych aspektów pracy serca. Niestety do tej pory nie udało się ich zastąpić jednym badaniem.

Dr hab. med. Łukasz Małek
Poradnia Kardiologii Sportowej, Instytut Kardiologii w Warszawie, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie