Czy dostajesz trudne zadania do wykonania w pracy? Musisz je wykonać szybko i sprawnie? Czy zadań tych jest dużo? Czy możesz zdecydować o tym, kiedy tę pracę wykonasz i jak? Masz w pracy kolegę, z którym możesz pogadać w przerwie, a po pracy pójść na kawę? Czy masz wrażenie, że nie jesteś doceniany i odpowiednio wynagradzany za swoją pracę?
Jak się okazuje rzeczy te mają niebagatelny wpływ na nasze zdrowie.
Jednym z czynników ryzyka chorób układu krążenia, a także wielu innych chorób jest stres. Gdy człowiek stresuje się w organizmie zachodzą reakcje fizjologiczne, które gdy mają charakter długotrwały, są niekorzystne dla organizmu. Stres powoduje między innymi przyśpieszenie rytmu serca, oddechu, zwiększone wydzielanie takich hormonów jak adrenalina i noradrenalina a także glikokortykoidów. Powoduje to zwiększone ciśnienie tętnicze krwi, zwiększony poziom trójglicerydów i cholesterolu we krwi oraz osłabienie odporności immunologicznej. Długotrwały stres może prowadzić do uszkodzenia poszczególnych narządów lub nawet całych układów i w konsekwencji – chorób. Ponadto osoby odczuwające stres często próbują radzić sobie z nim sięgając po sposoby, które także są niekorzystne dla zdrowia; na przykład po papierosa, tabletkę uspokajającą, lampkę koniaku czy ciastko. A palenie tytoniu, zażywanie środków psychoaktywnych; picie zbyt dużych ilości alkoholu oraz jedzenie słodyczy w nadmiarze również są szkodliwe dla zdrowia.
Bardzo istotne jest więc, abyśmy mieli świadomość; że jesteśmy w stresującej sytuacji i skąd się ona bierze, a także umieli w odpowiedni sposób radzić sobie ze stresem.
Jak dobrze wie każdy, kto pracuje zawodowo, jedną ze sfer naszego życia, która może być źródłem stresu jest praca zawodowa.
Badania epidemiologiczne pokazują, że stres odczuwany w pracy może nawet kilkakrotnie podnieść ryzyko chorób sercowo-naczyniowych; prowadzić do chorób układu trawiennego; dolegliwości mięśniowo-szkieletowych; spadku odporności; niepokoju; depresji; wypalenia zawodowego.
Najbardziej podatne na stres w pracy są osoby; przed którymi postawione zostały duże wymagania; a jednocześnie ich swoboda działania jest bardzo mała.
To, co się wydarza w miejscu pracy; relacje ze współpracownikami i z szefem; obciążenie pracą; presja czasu mają bardzo duży wpływ na nasze samopoczucie i na stan naszego zdrowia. Jednak nie zawsze jest tak, co można łatwo zaobserwować, że duże obciążenia w pracy powodują; że doświadczający ich ludzie stresują się. Jak wynika ze skonstruowanego już w latach siedemdziesiątych, ale wciąż aktualnego i potwierdzonego badaniami modelu stresu w pracy Roberta Karaska; pewne okoliczności powodują, że jest się bardziej eksponowanym na odczuwanie stresu, a inne – że mniej. Model zakłada, że znaczenie mają przede wszystkim dwa czynniki: to jak duże wymagania stoją przed pracownikiem oraz stopień w jakim ma on możliwość decydowania o tym, kiedy i w jaki sposób te wymagania spełnia, czyli stopień posiadanej swobody. W późniejszym czasie Johnson i Hall (1988) odkryli, że znaczenie ma także trzeci czynnik – wsparcie otrzymywane w pracy od współpracowników. Model ten został nazwany” demand-control-support model”.
Najbardziej podatne na stres w pracy są osoby, przed którymi postawione zostały duże wymagania, a jednocześnie ich swoboda w pracy jest bardzo mała. Zatem najgorzej znosimy taką sytuację i jest ona najbardziej niekorzystna dla naszego zdrowia, gdy mamy bardzo dużo pracy do wykonania, praca jest trudna i skomplikowana a jednocześnie nie możemy sami decydować, jak ją sobie zaplanować, w jakich godzinach pracować, kiedy zrobić sobie przerwę, jak pracę pogodzić z innymi zadaniami, a w dodatku nie możemy zadzwonić do domu czy przyjąć na chwilę w miejscu pracy prywatnego gościa.
Duże wymagania zawodowe i jednocześnie duża swoboda działania w pracy to wyzwanie, które sprzyja rozwojowi.
Nie zawsze jest tak, że trudne, skomplikowane zadania zawodowe, duża ilość pracy w krótkim czasie kończą się stresem i złym samopoczuciem. Gdy stoją przed nami bardzo duże wymagania zawodowe; ale jednocześnie mamy dużą możliwość decydowania o tym; kiedy i jak będziemy wykonywać nasze zadania oraz wybierać sposoby działania – mamy raczej do czynienia z wyzwaniem. Taka sytuacji sprzyja naszemu rozwojowi i w konsekwencji może przyczyniać się do osiągania satysfakcji zawodowej. Ten typ sytuacji zawodowej został nazwany aktywnym, w przeciwieństwie do typu pasywnego, gdy zarówno wymagania stojące przed pracownikiem, jak i jego swoboda działania są niskie. Ostatnia sytuacja uwzględniona w modelu Karaska charakteryzuje się tym, że wysokiej swobodzie towarzyszą niskie wymagania.
Rozmowa ze współpracownikami, wspólne wykonywanie zadań czy spotkania po pracy łagodzą stres.
Dodatkowym czynnikiem, który może wpływać na poziom stresu jest tzw. wsparcie społeczne. Okazuje się, że nadmiar pracy i szybkie jej tempo z jednej strony oraz mała swoboda z drugiej, nie wywołują aż takiego stresu, gdy pracownik otrzymuje wsparcie ze strony przełożonych oraz współpracowników. Możliwość porozmawiania z kolegami w przerwach, wykonywanie pracy wspólnie z innymi osobami; czy prywatne spotkania ze współpracownikami po pracy łagodzą negatywne skutki nadmiaru zadań połączonych z małą swobodą. Najgorsza z punktu widzenia zdrowia jest sytuacja; gdy mamy dużo pracy, małą swobodę i nie mamy nikogo z kim możemy podzielić się swoimi odczuciami.
Stres pojawia się gdy wkładamy w pracę duży wysiłek, a nie jesteśmy za to odpowiednio nagradzani.
Nie tylko w sytuacji dużych wymagań, malej swobody i niskiego wsparcia społecznego w pracy możemy poczuć się zestresowani. Reakcja stresowa może pojawić się także wówczas, gdy pracujemy ciężko i długo, wkładamy w wykonywanie pracy duży wysiłek, a jednak mamy poczucie, że nie jesteśmy odpowiednio nagradzani. Szefowie nas nie doceniają, zarabiamy mało, nie mamy poczucia bezpieczeństwa zatrudnienia ani perspektyw awansu. Model „effort-reward imbalance” traktuje stres w pracy jako skutek takiej sytuacji; stworzyli go Siegrist i współpracownicy w 1986 r. Nawet z potocznych obserwacji wynika, że często tak się zdarza: prawie każdy z nas ma w swoim otoczeniu osoby, które narzekają na niskie zarobki i brak uznania ze strony przełożonych. A badania wskazują, że brak równowagi między wysiłkiem wkładanym w pracę a uzyskiwanymi nagrodami, nie tylko wiąże się z naszym nieco gorszym samopoczuciem, ale może być nieobojętny dla naszego zdrowia! Jak na przykład wykazano w obserwacji 90 164 osób z 11 krajów europejskich; osoby odczuwające, że uzyskiwane przez nie profity z pracy są nieadekwatne do wysiłków, są bardziej narażone na zawał serca lub nawet śmierć z powodu choroby sercowo-naczyniowej.
Tak więc nie należy bagatelizować naszej sytuacji w pracy ponieważ może ona; jeśli jest niekorzystna i trwa długo, mieć negatywny wpływ na stan naszego zdrowia. Nie zawsze łatwo jest zmienić pracę, możemy jednak zastanowić się jak redukować stres. Jak znaleźć wsparcie w pracy oraz jak zmniejszać odczuwane napięcie w sposób korzystny dla naszego organizmu.
Dr n. społ. Agnieszka Borowiec
Narodowy Instytut Kardiologii
Zachęcamy do przeczytania o wpływie stresu na choroby układu krążenia.