Nowe metody obrazowania serca – rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa

Choroby serca i naczyń są główną przyczyną chorobowości, śmiertelności i niesprawności w Polsce i na świecie. Niestety wciąż najczęściej są one rozpoznawane na późnym etapie rozwoju, w sytuacji występowania ostrych objawów i powikłań, co zmniejsza szansę na skuteczne i pełne leczenie. Powyższa sytuacja generuje dodatkowe koszty dla systemu opieki zdrowotnej i społecznej związane z koniecznością ograniczania skutków powikłań, nieobecnością w pracy, czy stałą niezdolnością do pracy zawodowej. Szczególny nacisk powinien być zatem położony na odpowiednio wczesne rozpoznanie choroby oraz szybką i dokładną diagnostykę w celu włączenia skutecznej terapii. Ogromny postęp jaki dokonał się w tym zakresie w ciągu ostatnich lat był związany między innymi z pojawieniem się nowoczesnych metod obrazowania, takich jak np. tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny serca.

            Dostępność tych metod jest coraz większa, przy wciąż obniżających się kosztach wykonywanych badań. Postęp technologiczny spowodował, że ryzyko i obciążenia związane z wykorzystaniem tych metod diagnostycznych są coraz mniejsze, ze względu na znaczne ograniczenie dawki promieniowania jonizującego (tomografia komputerowa), czy też jego całkowity brak (rezonans magnetyczny). Największym ograniczeniem zastosowania nowoczesnych metod obrazowych jest wciąż niewystarczająca wiedza o możliwościach, jakie dają te metody, a mogących poprawić diagnostykę wielu chorób kardiologicznych.

            Wytyczne postępowania w kardiologii coraz częściej nawiązują do wykorzystania metod obrazowych dla wsparcia i poprawy skuteczności diagnostyki. Zastosowanie powyższych metod nie może mieć oczywiście charakteru badań przesiewowych, ale powinno być ograniczone do starannie wybranych grup pacjentów.

Najczęściej obie metody są wykorzystywane w diagnostyce choroby wieńcowej. Wskazania w tym zakresie obejmują:

• wykonanie oceny zwapnienia tętnic wieńcowych i nieinwazyjnej „koronarografii”  tętnic wieńcowych z kontrastem przy pomocy tomografii komputerowej u pacjentów z podejrzeniem lub obecnością choroby wieńcowej w celu oceny anatomicznej zmian.
• wykonanie próby z obciążeniem farmakologicznym (dipirydamol, adenozyna, regadenozon) przy pomocy rezonansu magnetycznego, jako badania dużo bardziej miarodajnego niż tradycyjny test wysiłkowy monitorowany EKG na bieżni ruchomej czy na rowerze w celu oceny czynnościowej w chorobie wieńcowej (niedokrwienia).

Efektywność kosztowa wykorzystania powyższych metod w określonych sytuacjach klinicznych  została potwierdzona w szeregu badań.

Zarówno w przypadku tomografii komputerowej, jak i rezonansu magnetycznego wymagana jest wcześniejsza ocena stężenia kreatyniny w celu oceny możliwości podania środka kontrastowego. W przypadku tomografii komputerowej stosowany jest kontrast jodowy, mogący rzadko powodować reakcje alergiczne. Reakcje alergiczne występują niezmiernie rzadko po kontraście gadolinowym stosowanym w rezonansie magnetycznym serca. W przypadku rezonansu magnetycznego przeciwwskazaniem do badania jest obecność metalowych elementów w ciele. Oba badania powinny być wykonywane przez doświadczonych techników oraz opisywane przez lekarzy specjalizujących się w tych metodach – najlepiej we współpracy kardiolog-radiolog. Badanie tomografii trwa kilka minut, a rezonansu serca zazwyczaj ok. 40 minut.

            Główne zalety rezonansu magnetycznego wykraczają znacznie poza ocenę w chorobie wieńcowej.  Obejmują najdokładniejszą z dostępnych metod obrazowych analizę czynności skurczowej, objętości i masy komór oraz możliwość określenia etiologii choroby serca poprzez ocenę charakteru włóknienia mięśnia sercowego. Poza oceną pod kątem niedokrwienia w chorobie wieńcowej, badanie to jest obecnie jedną z najczęściej wykorzystywanych metod diagnostyki wad wrodzonych i nabytych serca, kardiomiopatii, zapalenia mięśnia sercowego, guzów serca oraz chorób aorty i pnia płucnego.

Najczęstsze wskazania szczegółowe do badania rezonansu serca to:

1. określenie przyczyny niewydolności serca
2. dokładna ilościowa ocena niedomykalności zastawek serca
3. ocena pod kątem strukturalnej choroby serca u pacjentów z komorowymi zaburzeniami rytmu serca
4. ocena przy podejrzeniu echokardiograficznym obecności kardiomiopatii – przerostowej, prawej komory, rozstrzeniowej, niescalenia mięśnia lewej komory, chorób spichrzeniowych, sarkoidozy, amyloidozy itp.
5. diagnostyka ostrego zapalenia mięśnia sercowego i ocena pacjentów z podejrzeniem przebytego zapalenia mięśnia sercowego
6. diagnostyka różnicowa guzów serca
7. ocena dużych naczyń – aorty i pnia płucnego,
8. ocena anomalii odejścia tętnic wieńcowych, ale już nie zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych (to domena tomografii komputerowej).

Warto pamiętać o możliwości wykonania takich badań w wielu ośrodkach kardiologicznych i o korzyściach z nich płynących.

Dr hab. med. Łukasz Małek

Poradnia Kardiologii Sportowej

Narodowy Instytut Kardiologii
Stefana kardynała Wyszyńskiego
Państwowy Instytut Badawczy