Organizm człowieka nie potrafi syntetyzować niektórych składników odżywczych, w tym większości witamin, i dlatego powinny być one w odpowiednich ilościach i proporcjach dostarczane z pożywieniem. Niektóre z nich pełnią ważną rolę w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, w tym chorób układu krążenia. Zaliczamy do nich antyoksydanty, czyli witaminy C, E i β-karoten (prowitamina A), a także witaminy B₆, B₁₂ oraz kwas foliowy. Ostatnio okazało się, że również witamina D, która jest wytwarzana w skórze w wyniku oddziaływania promieni ultrafioletowych, bierze udział w patogenezie chorób serca.

Witaminy antyoksydacyjne

Niedostateczne spożycie witamin antyoksydacyjnych może podwyższyć ryzyko powstania chorób układu sercowo-naczyniowego. Wynika to z faktu, że witaminy C, E i β-karoten, podobnie jak polifenole (można o nich przeczytać w innym artykule), mają działanie przeciwutleniające i wspomagają organizm w usuwaniu nadmiaru wolnych rodników. Wolne rodniki nie tylko inicjują uszkodzenia na poziomie komórkowym, ale  odgrywają istotną rolę w powstawaniu oksydacyjnie zmodyfikowanych LDL, substancji o silnych właściwościach proaterogennych, które przyczyniają się do powstawania miażdżycy.

 W wielu badaniach prowadzonych w Europie i USA wykazano, że wysokie pobranie witamin antyoksydacyjnych z żywności oraz wysokie ich stężenie w surowicy krwi zmniejsza prawdopodobieństwo chorób serca. Jednak już korzyści płynące z przyjmowania tych witamin  w formie suplementów nie okazały się jednoznaczne, a nawet w niektórych z projektów stwierdzono szkodliwe działanie dużych dawek tych witamin.

Należy również dodać, że witaminy C, E i β-karoten, oprócz właściwości przeciwutleniających, pełnią jeszcze wiele innych ważnych funkcji w organizmie.

Witamina C

– uczestniczy w produkcji kolagenu, związku istotnego w utrzymaniu prawidłowego stanu skóry, ścięgien i naczyń krwionośnych;

– ułatwia wchłanianie żelaza, zapobiegając w ten sposób niedokrwistości;

– podnosi odporność organizmu na choroby bakteryjne i wirusowe;

– jest niezbędna do produkcji hormonów tarczycy i nadnerczy.

Witamina E

– działa przeciwnowotworowo oraz przeciwzakrzepowo;

– reguluje procesy rozrodcze kobiet i mężczyzn;

– pełni rolę ochronną w stosunku do nienasyconych kwasów tłuszczowych i β-karotenu.

Witamina A 

– jest konieczna do prawidłowego widzenia;

– jest czynnikiem ochronnym dla nabłonka skóry i błon śluzowych;

– wzmacnia odporność, bierze udział w metabolizmie tłuszczów;

– wykazuje działanie antyproliferacyjne i przeciwzapalne.

Witaminy B₆, B₁₂ oraz kwas foliowy

Badania epidemiologiczne wskazują, że wysokie stężenie homocysteiny jest niezależnym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej i udaru mózgu. Metabolizm tego aminokwasu jest przykładem genetyczno-środowiskowych interakcji, a jego stężenie zależy zarówno od mutacji genów uczestniczących w szlaku przemian homocysteiny (głównie MTHFR) jak i spożycia takich witamin jak B₆ (pirydoksyna), B₁₂ (cyjanokobalamina) oraz folianów. Nierzadko więc hiperhomocysteinemia jest związana z niedoborem tych właśnie witamin, spowodowanym np. nieprawidłową lub wegańską dietą (witamina B₁₂ jest obecna tylko w produktach zwierzęcych).

W/w witaminy z grupy B, mają jeszcze w organizmie jeszcze wiele innych zadań.

Witamina B₆

– jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz krwiotwórczego;

– odgrywa znaczącą rolę w tworzeniu hemoglobiny;

– bierze udział w licznych procesach metabolicznych, zwłaszcza w przemianach białek;

– uczestniczy w tworzeniu przeciwciał, podnosząc w ten sposób odporność organizmu.

Witamina B₁₂

_– uczestniczy w przemianie białek, tłuszczów i węglowodanów, a także w wytwarzaniu krwinek czerwonych w szpiku;

 – jej niedobory są przyczyną niedokrwistości złośliwej i zwyrodnienia układu nerwowego;

 – pomaga obniżyć stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL-cholesterolu;

 – odgrywa role w powstawaniu serotoniny i noradrenaliny, poprawia więc samopoczucie i  korzystnie wpływa na sen.

 Foliany (kwas foliowy)

– są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układów krwiotwórczego i nerwowego oraz do rozwoju wszystkich komórek ustrojowych;

– uczestniczą w metabolizmie białek i DNA;

– niedostateczne ich spożycie przez kobiety w ciąży nasila występowanie wrodzonych wad cewy nerwowej.

Witamina D

W przeciwieństwie do pozostałych witamin, witamina D może być wytwarzana w skórze, a dzieje się to pod wpływem promieni słonecznych. Niestety w naszym kraju przez większość roku kąt padania promieni słonecznych jest zbyt niski, aby  uzyskać wystarczający poziom tej witaminy. Optymalna synteza skórna wymaga: 15 minut ekspozycji na słońce w godzinach 10 – 15, przy odsłoniętych 18% ciała, bez filtrów UV oraz zachmurzenia lub smogu. Witamina D może być także pobrana z żywnością, ale występuje w nielicznych produktach, przede wszystkim w tłustych rybach morskich oraz w niewielkiej ilości w jajach, margarynach miękkich i produktach mlecznych. Powszechnie potwierdzone niedobory tej witaminy we wszystkich grupach wiekowych są wskazaniem do przyjmowania jej w formie suplementów.

Ostatnie lata przyniosły więcej informacji na temat witaminy D i jej wpływu na  stan zdrowia. Wcześniej była ona kojarzona przede wszystkim z gospodarką wapniowo-fosforanową, ale dzisiaj wiemy, że jej działanie znacznie wykracza poza to zagadnienie. Witamina D jest również badana w kontekście związku z chorobami serca. Uważa się że, zmniejsza ona procesy zapalne, reguluje krzepliwość krwi oraz usprawnienia działania układu renina-angiotensyna-aldosteron. Redukuje także poziom stresu oksydacyjnego w całym układzie sercowo-naczyniowym poprzez podwyższanie stężeń tlenku azotu, który zwiększa przepływ krwi i może wspomóc ochronę naczyń krwionośnych.

Witamina D także:

–  umożliwia wchłanianie wapnia i fosforu, a więc jest niezbędna do utrzymania prawidłowej budowy układu kostnego;

–  pośrednio wpływa korzystnie na system nerwowy i skurcze mięśni;

 – ogranicza i łagodzi stany zapalne skóry;

 – reguluje wydzielanie insuliny.

Ważne

Niedobory wszystkich witamin (nie tylko wymienionych w tym artykule), szczególnie jeśli występują przez dłuższy okres czasu, wywierają niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka. Generalnie powinno dążyć się, aby podstawowym źródłem witamin była prawidłowo zbilansowana dieta. Wyjątkiem jest witamina D, w przypadku której zalecana jest suplementacja i to we wszystkich grupach wieku.

Dr inż. Anna Waśkiewicz

Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie