Regularna aktywność fizyczna to element życia, do którego nasze organizmy są przystosowane od tysięcy lat. Obserwowany obecnie brak aktywności fizycznej należy uznać za nienaturalny dla naszych organizmów i skutkujący wieloma chorobami cywilizacyjnymi.  Jak jednak zacząć bezpiecznie uprawiać sport, jeśli większość naszego życia spędziliśmy siedząc?

Najlepiej wykonać opisaną poniżej w kilku punktach ocenę wyjściową swojej osoby oraz poddać się kilku prostym badaniom lekarskim. Co prawda lekka/umiarkowana aktywność fizyczna rzadko kiedy stwarza duże ryzyko sercowo-naczyniowe, nawet u osób które nigdy nie uprawiały sportu, ale warto wyeliminować nawet te niewielkie ryzyka i dopasować rodzaj aktywności do swoich możliwości.

1. Po pierwsze powinniśmy zacząć od oceny występowania u nas potencjalnie niepokojących objawów, które mogą świadczyć o chorobie serca. Niepokojące z punktu widzenia kardiologicznego, i mogące wymagać dodatkowej oceny są takie dolegliwości jak bóle w klatce piersiowej, kołatanie serca, omdlenia bez, a zwłaszcza z utratą przytomności w przeszłości, czy duszność. Dotyczy to objawów występujących zarówno w czasie wysiłku, po jego zakończeniu, jak i w spoczynku. Nie zawsze świadczą one o chorobie serca, ale wymagają wyjaśnienia. Jednocześnie, jeśli nie mamy żadnych z wymienionych objawów, na tym etapie nie upoważnia to jeszcze do zakończenia oceny. Przechodzimy do następnego punktu.

2. Kolejnym aspektem, który może być związany z wyższym genetycznym ryzykiem zdarzeń sercowych jest wywiad chorób serca w rodzinie, a w szczególności występowanie nagłych zgonów u najbliższych krewnych w młodym wieku (<50 rokiem życia).

3. Następnie powinniśmy ocenić występowanie u siebie czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, a zwłaszcza otyłości, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych, cukrzycy, palenia papierosów. Im jesteśmy starsi i im więcej z czynników ryzyka u nas występuje tym większe ryzyko choroby wieńcowej, która jest główną przyczyną zdarzeń sercowych u osób uprawiających sport w średnim i starszym wieku. U osób młodych (poniżej 35-40 roku życia) większe znaczenie niż choroby nabyte mają przyczyny genetyczne lub wrodzone.

Ocena czynników ryzyka jest także o tyle istotna, że może sugerować konieczność wykonania dodatkowych badań, jeśli ryzyko sercowo-naczyniowe określimy jako duże (np. próbę wysiłkową).  Ponadto:

• w przypadku otyłości należy wybierać sporty, które nie będą obciążały nadmiernie stawów,
• w przypadku nadciśnienia tętniczego, o ile nie jest łagodne, wyrównać je farmakologicznie przed rozpoczęciem ćwiczeń, aby nie ćwiczyć z nadciśnieniem. Regularna aktywność fizyczna obniża ciśnienie tętnicze, ale w trakcie samej aktywności ciśnienie skurczowe wzrasta, co u osób z nadciśnieniem w spoczynku może powodować nadmierny, niebezpieczny, wzrost ciśnienia w trakcie wysiłku.
• w przypadku cukrzycy należy uwzględnić wysiłek w leczeniu, aby uniknąć stanów niedocukrzenia.

4. Wreszcie przechodzimy do podstawowych badań lekarskich, które powinno się wykonać u każdej osoby, która chce rozpocząć regularne uprawianie sportu. Należą do nich:

• Badanie przedmiotowe przeprowadzone przez lekarza i obejmujące m.in. osłuchiwanie serca i płuc oraz tętnic szyjnych, a także pomiar ciśnienia tętniczego.
• Elektrokardiogram (EKG) spoczynkowy – podstawowe badanie będące w stanie ujawnić wiele nieprawidłowości w sercu.

Dodatkowo u osób, które mają podejrzenie występowania choroby serca postawione na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego i EKG wykonuje się dodatkowo badanie echokardiograficzne  serca, umożliwiające ocenę jego budowy, czynności zastawek oraz czynności skurczowej i rozkurczowej, a także ocenę początkowego odcinka aorty.

Z kolei u osób z wieloma czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego, a w szczególności po 35-40 roku życia, z bólami w klatce piersiowej w czasie wysiłku, które planują intensywne treningi zaleca się wykonanie maksymalnej próby wysiłkowej. Należy pamiętać, aby próba wysiłkowa była przeprowadzona do maksymalnego zmęczenia i nie została zakończona zbyt wcześnie. Tylko wówczas jest bowiem miarodajna i dobrze symuluje sytuacje, które mogą wystąpić w czasie codziennych, intensywnych treningów.

O czym jeszcze warto pamiętać?

Na początku przygody z uprawianiem sportu tętno będzie szybko wzrastało do wysokich wartości i powoli wracało do wartości wyjściowych. To normalna reakcja u osób niewytrenowanych. Z czasem wzrost tętna będzie następował wolniej i szybciej będzie dochodziło do jego normalizacji po wysiłku. Poprawi się też nasza wydolność. Jeśli taka sytuacja nie będzie miała miejsca wymaga dalszej diagnostyki.

Z czasem (mierzonym w miesiącach, a nie dniach) zacznie spadać nasze tętno spoczynkowe, masa ciała, obniży się ciśnienie tętnicze, stężenie cholesterolu i glukozy we krwi (być może, ale zawsze pod kontrolną lekarską, można będzie zredukować dawki stosowanych leków).

Kiedy warto się badać?

• Przed rozpoczęciem treningów, szczególnie intensywnych
• Przed niektórymi wymagającymi zawodami
• Kontrolnie co 12 miesięcy
• Zawsze w przypadku pojawienia się niepokojących objawów (opisanych wyżej oraz niedającego się uzasadnić spadku wydolności)

Ponadto warto pamiętać o zachowaniu podstawowych środków ostrożności:

• Unikać odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych
• Unikać substancji zwiększających wydolność
• Unikać narażenia na udar cieplny/przegrzania
• Ostrożnie stosować wszelkie suplementy
• Stosować zbilansowaną dietę
• Pamiętać o regeneracji

Powodzenia!

 Dr hab. med. Łukasz Małek

Poradnia Kardiologii Sportowej

Narodowy Instytut Kardiologii
Stefana kardynała Wyszyńskiego
Państwowy Instytut Badawczy