Co to są fitosterole i z czym się je je?
Fitosterole, czyli inaczej sterole roślinne są podstawowym składnikiem błon komórkowych organizmów roślinnych. Znanych jest około 40 różnych fitosteroli, przy czym najczęściej występujące to stigmasterol, kampesterol i beta-sitosterol. Naturalnym źródłem fitosteroli są przede wszystkim rośliny oleiste (kukurydza, rzepak, słonecznik) oraz wyprodukowane z nich oleje i margaryny. Znaczącą zawartością fitosteroli charakteryzują się również nasiona niektórych roślin, orzechy, przetwory zbożowe, a także w mniejszej ilości niektóre warzywa i owoce. Poniżej podano zawartość fitosteroli w 100 g wybranych artykułów spożywczych.
Produkt | Zawartość fitosteroli (mg) w 100 g produktu |
Sezam, sezamki, chałwa | 700-714 |
Oleje rzepakowy, krokoszowy, kukurydziany, sojowy, słonecznikowy | 220-350 |
Oliwa z oliwek | 113 |
Nasiona słonecznika, lnu | 213-220 |
Margaryny miękkie | 127-197 |
Suszone nasiona warzyw strączkowych | 160-350 |
Kakao, czekolada | 94-126 |
Orzechy | 113-169 |
Kasza gryczana | 94 |
Chleb i bułki (różne rodzaje) | 29-86 |
Warzywa świeże | 8-43 |
Awokado | 83 |
Owoce świeże | 9-27 |
Fitosterole różnią się w sposób nieznaczny od cholesterolu zwierzęcego, bo budową bocznego łańcucha węglowego. Dodatkowo nasycona forma fitosteroli zwana stanolami nie posiada podwójnego wiązania w pierścieniu B.
Dieta bogata w fitosterole przyczynia się do redukcji stężenia cholesterolu frakcji LDL, a mechanizm działania polega na zmniejszaniu wchłaniania cholesterolu z przewodu pokarmowego zarówno poprzez mechaniczne blokowanie jego wejścia do miceli jak i zwiększenie wydalania zwrotnego z enterocytów do przewodu pokarmowego. Regularne spożywanie tych bioaktywnych substancji obniża także ryzyko rozwoju nowotworów jelita grubego, prostaty i piersi.
Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) i Europejskiego Towarzystwa Miażdżycy (EAS) dotyczące postępowania w dyslipidemii z 2019 r., wśród rekomendacji zalecają stosowanie żywności funkcjonalnej wzbogaconej w fitosterole (poziom wiarygodności A+++). Przyznanie trzech plusów (+++) oznacza największy wpływ na spadek stężenia lipidu, a poziomu A, że są mocne dowody naukowe na istnienie takiego związku. Pobranie fitosteroli na poziomie 2 g dziennie ma zdolność obniżenia stężenia cholesterolu frakcji LDL o około 10-15%.
Niestety przeciętna polska dieta dostarcza zaledwie 200-400 mg fitosteroli dziennie. Jak pokazuje zamieszczona tabelka zawartość fitosteroli w artykułach spożywczych nie jest zbyt duża, zatem podaż w naszym menu jest niewystarczająca aby wywołać efekt hipolipemizujący.
Dlatego też na rynku pojawiły się produkty wzbogacone w sterole i stanole roślinne, które wpisują się w definicję tzw. „żywności funkcjonalnej”. Żywność funkcjonalna to taka, która wykazuje udokumentowany pozytywny wpływ na organizm człowieka ponad ten, który wynika z efektu odżywczego zawartych w niej składników odżywczych uznawanych za niezbędne. Musi także przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne oddziaływanie w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą – nie są to tabletki ani kapsułki, ale część składowa prawidłowej diety.
Obecnie w naszym kraju dostępnych jest wiele produktów, do których dodano sterole i/lub stanole roślinne. Do najbardziej popularnych można zaliczyć margaryny, jogurty, żelki różnych producentów. Należy wiedzieć, że na etykietach takich artykułów musi być podana widoczna informacja o wzbogaceniu w sterole/stanole oraz zawartości tych bioaktywnych substancji w produkcie (w % lub w g wolnych steroli roślinnych w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml). Na opakowaniu powinno znaleźć się również oświadczenie o unikaniu spożycia więcej niż 3 g steroli roślinnych dziennie.
Stosowanie tych związków redukuje poziom LDL-cholesterolu, zmniejsza ryzyko zawału serca oraz zapobiega występowaniu miażdżycy i niedokrwiennej choroby serca. Należy jednak pamiętać, że nadmierne spożycie steroli/stanoli roślinnych niekorzystnie wpływa na poziom β-karotenu, likopenu i witaminy E w organizmie. Przyjęto jednak, że dawka 1,5 g/dobę skutecznie obniża poziom cholesterolu, nie wpływając na witaminy w osoczu.
Produkty wzbogacone w sterole roślinne nie powinny być spożywane przez kobiety ciężarne i karmiące piersią oraz przez dzieci w wieku do 5 lat.
Dr inż. Anna Waśkiewicz
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia
Narodowy Instytut Kardiologii
Stefana kardynała Wyszyńskiego
Państwowy Instytut Badawczy