Co to są fitosterole i z czym się je je?

Fitosterole, czyli inaczej sterole roślinne są podstawowym składnikiem błon komórkowych organizmów roślinnych. Znanych jest około 40 różnych fitosteroli, przy czym najczęściej występujące to stigmasterol, kampesterol i beta-sitosterol. Naturalnym źródłem fitosteroli są przede wszystkim rośliny oleiste (kukurydza, rzepak, słonecznik) oraz wyprodukowane z nich oleje i margaryny. Znaczącą zawartością fitosteroli charakteryzują się również nasiona niektórych roślin, orzechy, przetwory zbożowe, a także w mniejszej ilości niektóre warzywa i owoce. Poniżej podano zawartość fitosteroli w 100 g wybranych artykułów spożywczych.

Produkt Zawartość fitosteroli (mg)  w 100 g produktu
Sezam, sezamki, chałwa 700-714
Oleje rzepakowy, krokoszowy, kukurydziany, sojowy, słonecznikowy 220-350
Oliwa z oliwek 113
Nasiona słonecznika, lnu 213-220
Margaryny miękkie 127-197
Suszone nasiona warzyw strączkowych 160-350
Kakao, czekolada 94-126
Orzechy 113-169
Kasza gryczana 94
Chleb i bułki (różne rodzaje) 29-86
Warzywa świeże 8-43
Awokado 83
Owoce świeże 9-27

Fitosterole różnią się w sposób nieznaczny od cholesterolu zwierzęcego, bo budową bocznego łańcucha węglowego. Dodatkowo nasycona forma fitosteroli zwana stanolami nie posiada podwójnego wiązania w pierścieniu B.

Dieta bogata w fitosterole przyczynia się do redukcji stężenia cholesterolu frakcji LDL, a mechanizm działania polega na zmniejszaniu wchłaniania cholesterolu z przewodu pokarmowego zarówno poprzez mechaniczne blokowanie jego wejścia do miceli jak i zwiększenie wydalania zwrotnego z enterocytów do przewodu pokarmowego. Regularne spożywanie tych bioaktywnych substancji obniża także ryzyko rozwoju nowotworów jelita grubego, prostaty i piersi.

Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) i Europejskiego Towarzystwa Miażdżycy (EAS) dotyczące postępowania w dyslipidemii z 2019 r., wśród rekomendacji zalecają stosowanie żywności funkcjonalnej wzbogaconej w fitosterole (poziom wiarygodności A+++). Przyznanie trzech plusów (+++) oznacza największy wpływ na spadek stężenia lipidu, a poziomu A, że są mocne dowody naukowe na istnienie takiego związku. Pobranie fitosteroli na poziomie 2 g dziennie ma zdolność obniżenia stężenia cholesterolu frakcji LDL o około 10-15%.

Niestety przeciętna polska dieta dostarcza zaledwie 200-400 mg fitosteroli dziennie. Jak pokazuje zamieszczona tabelka zawartość fitosteroli w artykułach spożywczych nie jest zbyt duża, zatem podaż w naszym menu jest niewystarczająca aby wywołać efekt hipolipemizujący.

 Dlatego też na rynku pojawiły się produkty wzbogacone w sterole i stanole roślinne, które wpisują się w definicję tzw. „żywności funkcjonalnej”. Żywność funkcjonalna to taka, która wykazuje udokumentowany pozytywny wpływ na organizm człowieka ponad ten, który wynika z efektu odżywczego zawartych w niej składników odżywczych uznawanych za niezbędne. Musi także przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne oddziaływanie w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą – nie są to tabletki ani kapsułki, ale część składowa prawidłowej diety.

Obecnie w naszym kraju dostępnych jest wiele produktów, do których dodano sterole i/lub stanole roślinne. Do najbardziej popularnych można zaliczyć margaryny, jogurty, żelki różnych producentów. Należy wiedzieć, że na etykietach takich artykułów musi być podana widoczna informacja o wzbogaceniu w sterole/stanole oraz zawartości tych bioaktywnych substancji w produkcie (w % lub w g wolnych steroli roślinnych w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml). Na opakowaniu powinno znaleźć się również oświadczenie o unikaniu spożycia więcej niż 3 g steroli roślinnych dziennie.

Stosowanie tych związków redukuje poziom LDL-cholesterolu, zmniejsza ryzyko zawału serca oraz zapobiega występowaniu miażdżycy i niedokrwiennej choroby serca. Należy jednak pamiętać, że nadmierne spożycie steroli/stanoli roślinnych niekorzystnie wpływa na poziom β-karotenu, likopenu i witaminy E w organizmie. Przyjęto jednak, że dawka 1,5 g/dobę skutecznie obniża poziom cholesterolu, nie wpływając na witaminy w osoczu.

Produkty wzbogacone w sterole roślinne nie powinny być spożywane przez kobiety ciężarne i karmiące piersią oraz przez dzieci w wieku do 5 lat.

Dr inż. Anna Waśkiewicz

Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia

Narodowy Instytut Kardiologii
Stefana kardynała Wyszyńskiego
Państwowy Instytut Badawczy

Skip to content