Choroby układu krążenia stanowią duży problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny w Polsce. Są m. in. główną przyczyną przedwczesnych zgonów (< 65r.ż.). W II półroczu 2018r. zgony z powodu chorób układu krążenia stanowiły około 41% wszystkich zgonów w Polsce.
W ostatnich latach wzrosła znacznie liczba doniesień naukowych świadczących o niezależnym udziale czynników psychospołecznych w kształtowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego. Przyczyny powstawania miażdżycy, która prowadzi do choroby wieńcowej i o których wiemy już bardzo dużo, nie są jednak do końca poznane. Oprócz klasycznych czynników ryzyka chorób układu krążenia jak nadciśnienie tętnicze, hypercholesterolemia, palenie papierosów, otyłość czy cukrzyca bardzo istotną rolę przypisuje się negatywnym psychospołecznym czynnikom ryzyka, a najistotniejszymi spośród nich są objawy depresji, przewlekły stres oraz niski poziom wsparcia społecznego. Czynniki psychospołeczne często kumulują się u tych samych osób, co dodatkowo zwiększa ich wpływ na wystąpienie choroby układu krążenia oraz innych chorób. Wystąpienie depresji uzależnione jest w istotnym stopniu od obciążenia stresującymi wydarzeniami oraz od genetycznej podatności na depresję.
Depresja jest prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnioną jednostką chorobową w psychiatrii. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia depresja dotyka około 350 mln ludzi na całym świecie, co stanowi około 5–6% populacji świata. Szacuje się, że tylko około 50% osób, u których występuje depresja, korzysta z leczenia. W Wieloośrodkowym Ogólnopolskim Badaniu Stanu Zdrowia Ludności WOBASZ II, przeprowadzonym w latach 2013-2015, objawy depresji stwierdzono u około 1/5 Polaków, częściej u kobiet niż u mężczyzn. Porównując w/w wyniki do danych z innych krajów europejskich można stwierdzić, że odsetki depresji w Polsce są podobne lub nieco niższe.
Objawy depresji częściej obserwuje się u osób cierpiących na choroby przewlekłe. Depresja występuje od 2 do 3 razy częściej u osób z chorobą wieńcową czy z cukrzycą. U osób z objawami depresji zmiany w stężeniach hormonów (podwyższony poziom kortyzolu) oraz zwiększona aktywność układu współczulnego, odpowiedzialnego za podwyższone ciśnienie tętnicze krwi oraz podwyższone stężenie cholesterolu, mogą przyczyniać się do wystąpienia chorób układu krążenia. Ponadto osoby z depresją charakteryzuje obniżony nastrój, który nie sprzyja zachowaniom prozdrowtnym, nasilając zachowania antyzdrowotne takie jak: palenie tytoniu, niezdrowa dieta czy niska aktywność fizyczna.
Związek pomiędzy depresją i chorobami układu krążenia może częściowo wynikać z uwarunkowań genetycznych (odpowiada za to gen 5HTTLPR dla białka transportującego hormon serotoninę). W tym przypadku czynnikiem wiążącym depresję z chorobami układu krążenia jest wpływ serotoniny pobudzający agregację, czyli zlepianie się płytek krwi i skurcz naczyń, co może prowadzić do powstawania skrzepu w naczyniu (również w naczyniu wieńcowym) i mieć swój udział w wystąpieniu zawału serca. Depresję określa się mianem niezależnego czynnika ryzyka choroby wieńcowej. Dowiedziono, że przebycie chociaż jednego epizodu depresji zwiększa 4-krotnie ryzyko zawału serca, a około 20% osób z chorobą wieńcową ma również ciężką depresję. Objawy depresji zdecydowanie częściej występują w grupie osób z niestabilną chorobą wieńcowa, u osób oczekujących na pomostowanie aortalno-wieńcowe (by-passy) lub będących w okresie pooperacyjnym. Obecność depresji u tych osób jest niezależnym czynnikiem rokowniczym ponownej hospitalizacji i zgonu.
Zatem depresja jest nie tylko czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej, ale także może modyfikować jej przebieg. Obecność objawów depresji jest wskaźnikiem gorszego rokowania w przebiegu zawału serca, podobnie jak palenie tytoniu czy przebyty zawał serca. Depresja wiąże się z 4-5-krotnie większym ryzykiem zgonu w czasie do 1,5 roku od zawału serca oraz z większym ryzykiem ponownych incydentów wieńcowych oraz hospitalizacji.
Dr n. med. Jerzy Piwoński
Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie