Definicja i podział

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią, (czyli zbyt wysokim stężeniem glukozy we krwi), która wynika z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza serca i naczyń krwionośnych, oczu, nerek i nerwów.

Cukrzyca typu 1.

Zgodnie z obowiązującą definicją jest to choroba spowodowana zniszczeniem komórek β trzustki wydzielających insulinę przez proces autoimmunologiczny, zapoczątkowany działaniem czynników wyzwalających (środowiskowych) u osób z predyspozycją genetyczną. Innymi słowy u osób z pewnym dziedzicznym obciążeniem dochodzi do nieprawidłowej reakcji własnego układu odpornościowego, który produkuję autoprzeciwciała – przeciwciała niszczące własne komórki – w przypadku cukrzycy typu 1 są to komórki β trzustki, które w normalnych warunkach wydzielają insulinę. Proces ten zapoczątkowują pewne czynniki środowiskowe czyli zewnętrzne.

Choroba ta ujawnia się u dzieci i młodzieży oraz u młodych osób poniżej 30. rż. Możliwy jest powolny przebieg autoimmunologicznego zniszczenia komórek β, prowadzący do ujawnienia się choroby w 4. lub 5. dekadzie życia (cukrzyca autoimmunologiczna o późnym początku, która wówczas z jęz. angielskiego nazywana jest LADA). Po ujawnieniu się choroby proces niszczenia komórek β trwa jeszcze przez pewien czas; zniknięcie peptydu C (markera wydzielania insuliny) z surowicy oznacza ich całkowite zniszczenie.

 Cukrzyca typu 2.

Cukrzyca typu 2 jest najczęstszą postacią (stanowiącą ok. 80% przypadków) cukrzycy; spowodowaną postępującym upośledzeniem wydzielania insuliny w warunkach insulinooporności. Insulinooporność to zmniejszenie wrażliwości mięśni, tkanki tłuszczowej, wątroby oraz innych tkanek organizmu na insulinę. Do takiej sytuacji dochodzi, gdy w organizmie jest nadmiar tkanki tłuszczowej. Warto zaznaczyć, że istotny wpływ na rozwój cukrzycy ma nadmiar tkanki tłuszczowej trzewnej, także u osób bez otyłości. W rozwoju cukrzycy typu 2 decydującą rolę odgrywają czynniki środowiskowe (otyłość [zwłaszcza brzuszna] i mała aktywność fizyczna).

Cukrzyca o znanej etiologii.

To grupa chorób, w których przebiegu dochodzi do defektu wydzielania i/lub działania insuliny na różnym tle. Należą do nich: defekty genetyczne czynności komórek β trzustki (cukrzyca monogenowa, np. cukrzyca typu dorosłego u ludzi młodych [MODY], utrwalona cukrzyca noworodkowa, cukrzyca mitochondrialna), defekty genetyczne działania insuliny, choroby trzustki, zaburzenia hormonalne (np. zespół Cushinga, akromegalia, guz chromochłonny), cukrzyca wywołana przez leki (np. sterydy) lub inne substancje chemiczne, zakażenia (np. różyczka wrodzona).  

Cukrzyca ciążowa lub cukrzyca w ciąży: rozpoznane podczas ciąży. W czasie ciąży występuje zwiększenie stężeń hormonów, które działają przeciwstawnie w stosunku do insuliny, co prowadzi do zmniejszenia wrażliwości tkanek na insulinę (insulinooporności), wzrostu zapotrzebowania organizmu na insulinę i zwiększenia dostępności glukozy dla rozwijającego się płodu. Wszystkie te procesy prowadzą do większego ryzyka wystąpienia cukrzycy, także u zdrowych kobiet będących w ciąży.

• Objawy i powikłania cukrzycy

Do objawów, które mogę wskazywać na możliwość występowania cukrzycy należą:

• zmniejszenie masy ciała,
• wzmożone pragnienie
• wielomocz
• osłabienie i wzmożona senność
• pojawienie się zmian ropnych na skórze
• występowanie stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych

Cukrzyca jest chorobą, która wiąże się z wysokim ryzykiem wystąpienia poważnych powikłań związanych najczęściej z układem krążenia i układem nerwowym. Występujące w cukrzycy zaburzenia działań różnych narządów spowodowane są przewlekłym podwyższonym stężeniem glukozy we krwi.  Części powikłań można zapobiec lub oddalić je w czasie dzięki właściwej profilaktyce i leczeniu cukrzycy. Badania przesiewowe umożliwiają wczesne rozpoznanie przewlekłych powikłań cukrzycy.

Do przewlekłych powikłań cukrzycy należą:

1) nefropatia cukrzycowa

2) powikłania oczne – głównie retinopatia cukrzycowa (razem z nefropatią cukrzycową zaliczana do tzw. powikłań mikroangiopatycznych) i zaćma

3) neuropatia cukrzycowa

4) powikłania makroangiopatyczne – związane głównie z przyśpieszonym rozwojem miażdżycy (cukrzyca jest niezależnym czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy), charakteryzującej się rozwojem w młodszym wieku, rozsianymi zmianami w tętnicach o mniejszym kalibrze, upośledzeniem powstawania krążenia obocznego, bezbólowym przebiegiem zespołów miażdżycowych (np. zawału serca)

5) zespół stopy cukrzycowej – wskutek zmian mikro- i makroangiopatycznych oraz neuropatii

6) powikłania kostne, stawowe i skórne.

3.         Rozpoznanie cukrzycy

Do rozpoznania konieczne jest oznaczenie stężenia glukozy w próbce krwi żylnej. Zasady rozpoznawania cukrzycy przedstawione zostały w Tabeli 1.

Tabela 1. Zasady rozpoznawania zaburzeń gospodarki węglowodanowej wg Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

Glikemia przygodna – oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku	Glikemia na czczo — oznaczona w próbce krwi pobranej 8–14 godzin od ostatniego posiłku	Glikemia w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT)
≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) cukrzyca (gdy występują objawy hiperglikemii, takie jak: wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie)	70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l) -> prawidłowa glikemia na czczo 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) -> nieprawidłowa glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) cukrzyca (stwierdzone dwukrotnie)	< 140 mg/dl (7,8 mmol/l) -> prawidłowa tolerancja glukozy 140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l) ->nieprawidłowa tolerancja glukozy ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) cukrzyca

• Leczenie cukrzycy

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy leczenie cukrzycy obejmuje:

1) edukację pacjentów, która jest niezbędna dla powodzenia leczenia

2) leczenie niefarmakologiczne – prozdrowotny styl życia, obejmujący urozmaiconą dietę, regularnie podejmowaną aktywność fizyczną, unikanie picia alkoholu, niepalenie papierosów oraz dbanie o odpowiedni czas snu i unikanie stresu.

3) leczenie hipoglikemizujące, czyli obniżające stężenie glukozy we krwi, poprzez stosowanie leków, do których należą

• leki nieinsulinowe (w tym leki działające na układ inkretynowy)
• insulina

W cukrzycy typu 1 niezbędne jest stosowanie insuliny.

Cukrzyca typu 2 jest chorobą postępującą, dlatego z upływem czasu trzeba zmieniać leczenie. Początkowo stosuje się leki nieinsulinowe zwiększające wrażliwość tkanek na insulinę, następnie dołącza się leki nieinsulinowe pobudzające wydzielanie insuliny. Jeżeli te leki nie są skuteczne, należy rozpocząć leczenie insuliną.

W niektórych sytuacjach rozpoczyna się leczenie insuliną nawet wówczas gdy podejrzewa się cukrzycę typu 2. Takie postępowania uzasadnione jest u chorych, u których w chwili rozpoznania hiperglikemii stwierdza się ubytek masy ciała, cechy odwodnienia oraz nieprawidłowości  w badaniu krwi i moczu (ketonuria, kwasica). Po ustąpieniu wymienionych zaburzeń metabolicznych i wykluczeniu cukrzycy typu 1 wprowadza się leczenie przewlekłe, najczęściej rozpoczynając od leków nieinsulinowych.

4) zwalczanie czynników ryzyka choroby sercowo-naczyniowej, zwłaszcza leczenie nadciśnienia tętniczego (ciśnienie tętnicze >140/90 mm Hg; należy rozpocząć leczenie od dwóch leków: inhbitora konwertazy angiotensyny albo sartanu w połączeniu z antagonistą wapnia lub lekiem moczopędnym tiazydowym/tiazydopodobnym) i zaburzeń gospodarki lipidowej (podwyższonego stężenia cholesterolu we krwi)

5) leczenie powikłań cukrzycy.

Opracowano na podstawie zaleceń klinicznych dotyczących postępowania u chorych na Cukrzycę 2019. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

Lek. Ewa Warchoł-Celińska

Klinika Nadciśnienia Tętniczego

Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie